DERSİM 1938 GERÇEĞİ: PEKİ KİM BU DERSİMLİLER?
Kalan Müzik'in sahibi Hasan Saltık'ın, Dersim araştırmasında ulaştığı yüzlerce belge ve fotoğraf kitap oluyor. Belgelerde ölenlerin ve sürgüne gönderilenlerin gerçek sayısının yer aldığı bir raporla, olaylar sırasındaki fotoğraflar da bulunuyor
CHP Genel Başkan Yardımcısı Onur Öymen'in TBMM'deki konuşmasıyla gündeme gelen 'Dersim İsyanı' ve devletin düzenlediği harekâtla ilgili 71 yıldır gizli kalmış belge ve fotoğraflar gün ışığına çıktı. 1937-1938 yıllarında harekâta katılan asker ve subayların, dönemin emniyet müdürlerinin, vali ve kaymakamların kişisel arşivlerinden isyanla ilgili hiç bilinmeyen yüzlerce fotoğraf ve yazılı belgeye ulaşıldı.
Belgeler arasında, ölenlerin ve sürgüne gönderilenlerin gerçek sayısının bulunduğu bir raporla, isyanın liderlerinden olduğu öne sürülen Seyit Rıza'nın idam kararının alındığı mahkeme çıkışında oğluyla kol kola görüldüğü fotoğraf da bulunuyor. Bölgenin önemli aşiret reislerinden Şahin Ağa ve amcasının cansız bedenini, askerlerin mağaralara düzenlediği baskınları ve halkın çaresizliğini gösteren fotoğraflar da dikkat çekiyor. Bir başka karede ise askerlerin gözetimindeki kadın aynı anda iki çocuğunu birden emziriyor. Fotoğrafların birinde ise harekât emrini veren dönemin Başbakanı İsmet İnönü, Hozat ziyaretinde görülüyor.
4. UMUM MÜFETTİŞLİK RAPORU
Dersim olaylarıyla ilgili 9 yıl boyunca araştırma yapan Kalan Müzik'in sahibi Hasan Saltık, arşivindeki bu önemli belgeleri ilk kez SABAH'la paylaştı. Harekâta katılmış, hayatta kalan asker ve bürokratlara, ölenlerin akrabalarına ulaşan Saltık; sahaflar, müzayedeler, özel koleksiyoncular ve İngiliz Ulusal Arşivleri'nden de yararlanarak, kendi tabiriyle 'çuvallar dolusu belge ve yüzlerce fotoğrafa' ulaştı. 'Katliam' olarak nitelendirdiği Dersim olaylarında ölen ve sürgüne gönderilenlerin sayısının yanlış bilindiğini söyleyen Saltık, "Harekâtın başında olan bir subayın Dördüncü Umum Müfettişlik raporuna ulaştım. Bu rapora göre, 13 bin 160 sivil ölü var. Sürgüne gönderilen hane sayısı 2 bin 258. Kişi sayısı ise 11 bin 818" diye konuştu.
"KAN İÇER İNSAN ETİ YERLER"
Dönemin Ovacık Kaymakamı'nın Ankara'ya yazdığı bir rapora da ise Tunceliler'in kan içip, insan eti yediği, güneşe taptığının yazıldığını anlatan Saltık, "Harekât için daha ne bekliyorsunuz demeye getirmiş. Bir müzayedede o dönemin Tunceli Emniyet Müdürü'nün fotoğraf albümünü de ulaştık. Harekat sırasında çekilmiş fotoğraflardı. Bir vali muavinin arşivini de bulduk, ölenlerin tek tek fotoğrafları var" dedi. Belge toplarken zorlandığını da ifade eden Saltık, nedenini şöyle anlatıyor; "Bazıları hiç konuşmazken bazıları anlattıklarının kayıt altına alınmasını tercih etmedi. Konuştuklarının öldükten sonra yayımlanmasını isteyenler oldu. Kimi '12 Eylül'de solcular bizi öldürür' korkusuyla elindeki tüm fotoğrafları imha etmiş. Araştırmalarım sonucu şunu gördüm ki, Dersim hareketine katılan askerlerin, subayların çoğu bir daha eski haline dönememiş. Çoğunun söylediği aynı: 'Çok kötü şeyler yaptık'."
KİTAPTA TOPLANACAK
Dersim olaylarını anlatan kitapların tek taraflı ya da yanlış bilgilerle dolu olduğunu ifade eden Saltık, 9 yılda ulaştığı tüm belge ve fotoğrafları, Gazeteci Alev Er'le birlikte kitapta toplayacak. 'Dersim 38' adını taşıyan 600 sayfalık kitap, gelecek mayısta piyasaya çıkacak. Saltık, "Ulaştığımız tüm belgeleri, tarihçilerden oluşan bir heyet inceliyor. Kitap yazmak isteyenler bizim kitabı kaynak olarak kullanabilecek" dedi.
ÖYMEN'İ TAKDİR EDİYOR VE SEVİYORUM
Hasan Saltık, Dersim açıklamalarıyla tartışmalara neden olan CHP'li Öymen'e minnettar: "Yıllardır tüm uğraşlara rağmen, Dersim olaylarını gündeme getirmeyi başaramamıştık. Dersimliler'in 70 yılda yapamadığını, birkaç cümlelik konuşmasıyla Onur Öymen başardı. Bizim için büyük bir iyilik yaptı. Artık isyan değil katliam olduğu konuşuluyor. Onur Öymen'i bu olaya sebep olduğu için seviyorum."
TUNCELİ'DE BEBEKLER BU TRAVMAYLA DOĞAR
Tunceli'de bebeklerin '37-38 olayları' yüzünden travmayla doğduğunu, söyleyen Saltık, "Yıllarca isyan gibi gösterildi. Ulaştığım belgeler de gösteriyor ki, Dersim olayları Alevi - Kızılbaş kıyımına yönelikti. Dağlarda aranan 40 kişi yüzünden bu kadar insanın öldürülmesi akla başka bir şey getirmiyor. Birçok yetim başka illere gönderilip evlatlık verildi, kızlar Türkler'le evlendirildi. Hazırlanmış, planlanmış bir hareket."
BU DA JANDARMANIN DERSİM ANDICI
Jandarmanın 1931'de tuttuğu Dersim raporunda, "Kızılbaş, Sünni'yi sevmez, kin besler ona ezelden beri düşmandır" deniyor. Türklüğü telkin için 2 okul açılması öneriliyor
Jandarma Umum Kumandanlığı'nın (Jandarma) 1931 yılında Dersim'le ilgili tuttuğu raporu ortaya çıkardı. Tutulan raporlar, bir kitap haline getirildi ve sadece 100 adet basıldı. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi'nin raflarında bulunan "Dersim" kitabında; aşiret, aşiretlerin yapısı, hükümete yakın olanlar olmayanlar, devlet karşıtı aşiretlerin içlerine sızma yöntemleri ile Batı'ya göç ettirilen aşiretlerin listesine yer veriliyor.
KILIÇDAROĞLU'NUN AŞİRETİNE
Cumhuriyet döneminde, Dersim'de devlete karşı ayaklanan, kendi içlerinde işbirliği yapan aşiretlerin tümü sürgün ediliyor. Sürgünde Trakya ilk adres oluyor. CHP'li Onur Öymen için 'gereğini yapsın" diyen partisinden Kemal Kılıçdaroğlu'nun isyancı dedesinin Kureyşanlı Aşireti, Tekirdağ'ın Saray kazasına gönderiliyor. Trakya'ya sürgüne gönderilen 347 aileden 3 bin 470 kişinin ulaşım masrafları devletin kasasından çıkıyor. Botanlı Aşireti Edirne (Uzunköprü), Koç Uşağı Aşireti ve Hozat Reisleri Balıkesir (Balya), Şadilli Aşireti Balıkesir ( Bandırma), İksor Aşiret Reisleri (Kırklareli), Balabanlı Aşiret Reisleri Çorlu'ya gönderiliyor.
KİM BU DERSİMLİLER
Rapordaki en dikkat çekici bölüm ise devletin bakış açısını ortaya koyması açısından Dersimliler'le ilgili tespitler:
Konuştukları dil Zazacadır.
Dersim kalabalık ve çok silahlıdır. Dersim'de silah toplamak gün ve ay işi değildir. İki sene işidir.
Türk ve Türklüğü telkin etmek için iki mektep açılmalı.
Hükümete karşı tamamıyla anarşiktir.
Dersim hükümeti cumhuriyet için bir çıbandır.
Dersimliler askerlik yapmazlar.
Zaza kadını, Türkmen ve Yörük kadınları gibi cinsi temasa pek düşkündür.
Türkmen kadını gibi evinin işlerini çevirir.
Yavuz Sultan Selim'in gazabı olmasaydı bugün güzel Türkiyemiz'de tek bir Sünni'ye tesadüf etmek imkanı belki de mümkün olmayacaktı.
Aleviliğin en kötü ve tefrika değer cephesi Türklük'le aralarındaki derin uçurumdur. Bu uçurum Kızılbaşlık itikadıdır.
Kızılbaş, Sünni Müslümanı sevmez. Kin besler, onun ezelden düşmanıdır.
Kızılbaşları, yuvarlak kafası, geniş alnı basık yüzü ile gözlerinin daima akın yollarını, uzakları araştıran cevvaliyeti ile Türk neslinden ayrı bir nesle bağlamak güç bir iş olur.
Dersim; Türk, Faris, Asur, Ermeni, Arap gibi milletlerin tortularını almış bir mıntıkadır.
Ermenilik Dersim içinde şimale gittikçe kesafetini kaybetmiş ve ancak kasabalar ve onların yakınında barınıp taşamamış ve hiçbir zaman Dersim umum nüfusunun yüzde 20'sini aşamamıştır. Harbi umumiden sonra izlerini bırakarak ölmüştür.
dersim mağduru IP: 88.236.28.xxx Tarih : 24.11.2009 12:13:44
Devlet vatandaşını katleder mi? şaşıyor insan..Eğer bir suç varsa yargıla ona göre cezasını ver...Ama Dersim'de devlet yargısız infaz yapmış..hem idam etmiş hem de küçük çocukları öldürmüş hem de korkunç bir şekilde..Her Dersimli aileden mutlaka öldürülen ve sürgün edilen var..Devletin başta insanlık adına bir özür dilemesi bile vicdanları nispeten rahatlatacaktır.Neden bir erdemlilik gösteremiyor devlet?Almanlar Yahudilerden özür dilemedi mi?Özür dilemek bir devleti küçültmez ,büyütür..Öz amcam gaz dökülerek yakıldı,suçu aşiret ağası olmak..Daha neler neler...
kuddusi kurt IP: 85.106.254.xxx Tarih : 22.11.2009 22:07:04
O zamanki aşiret ağalarının bir kısmı ingilize satılmış olabilir. Ben günümüz Alevileriyle ilgili duygularımı paylaşmak isterim. Bir kere iyiki varsınız Alevi yurttaşlarım. İyiki varsınız bu yobaz sürüsüyle nice olurdu halimiz. Şu güzelim ülkem siz olmasanız şeriatla yönetiliyor olurdu şimdi. Türküler öksüz kalırdı, en güzel Anadolu ezgilerini yamuk ilahilerde dinlemek zorunda kalırdık. Yurt sevgisi sizinle harmanlanıp büyüdü. Size duygularım yüce, sözüm çok ama buralara sığmaz. İyiki varsınız, Daima var olun.
İBRAHİM ÇAKICI IP: 85.97.232.xxx Tarih : 23.11.2009 17:41:31
ZATEN BİR PROJE YÜRÜTÜLÜYORDU. 15-20 GÜN ÖNCE AB' DE DERSİM-1937 KONULU BİR PANEL DÜZENLENDİ. AKP'NİN SON ALEVİ AÇILIMI HERKESİN MALUMU. İŞTE TAM BU SIRADA ÖYMEN'İN SÖZLERİ BUNLARIN EKMEĞİNE YAĞ SÜRDÜ. HALBUKİ ADAMIN SÖZLERİNİ AÇIN OKUYUN DERSİM İSYANINI VE BASTIRILMA ŞEKLİNİ ÖVMEYE DAİR TEK KELİME YOK.
SABAH DA DURUMDAN VAZİFE ÇIKARMIŞ TABİİ. KENDİLERİNE YAKIŞTIĞI ŞEKİLDE; ENFORMASYON TAM GAZ!...
BİZLER ÇOK İYİ BİLİYORUZ Kİ; BÜTÜN BU OLAY , SÖYLEM VE ENFORMASYON YAZILARI BİZLERİ BÖLMEYE VE BİR İÇ SAVAŞIN İÇİNE ATMAYA YÖNELİKTİR. 100 YIL SONRASINDA SEVR'İ HORTLATMA ÇABALARIDIR.
ŞEYH SAİT İSYANININ ARKASINDA MUSUL-KERKÜK'TEN DOLAYI İNGİLİZ, DERSİM İSYANI'NIN ARKASINDA HATAY' DAN DOLAYI FRANSIZLAR VARDI.
BU GÜN PKK NIN ARKASINDA ABD VE İSRAİL'İN OLDUĞU GİBİ... DEĞİŞEN BİR ŞEY YOK. SENARYO HEP AYNI. BU TOPRAKLARIN İNSANI YAŞADIĞI BÜTÜN ÇEKİŞMELERE RAĞMEN KARDEŞ KALMAYI BECEREBİLİR VE BECERMİŞTİR DE. YİNE BU ÜÇ-BEŞ ÇAPULCU DA " TABİİ BİZDEN BİR ŞEYLERİN KAYBINA SEBEP OLDUKTAN SONRA " MİSYONUNU TAMAMLAYIP TARİHİN ÇÖPLÜĞÜNDEKİ YERİNİ ALACAKTIR. BU KAYIP BÖLGEDEKİ SULAR OLABİLİR, YERALTI ZAGİNLİKLERİ-MADENLER OLABİLİR. YADA TOPYEKÜN TOPRAKLARIN " İSRAİL'İN KUTSAL TOPRAKLARINA " KATILMASI OLABİLİR. AMA BİR KAYBIMIZ OLACAĞI KESİN.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ VATANDAŞI OLAN HERKESİN BUNLARI GÖREMEMEK SAFLIĞINA DÜŞME LÜKSÜ YOKTUR. DERSİM GİBİ " YUMURTA MI TAVUKTAN ÇIKAR , TAVUK MU YUMURTADAN ÇIKAR TARTIŞMALARI " BİZE YARARDAN ÇOK ZARAR GETİRİR. BUNU BİLDİKLERİ İÇİN KAŞIYORLAR.
DERSİM İSYANI BİR KÜRT İSYANI DEĞİLDİ. BİR KIZILBAŞ TÜRKMEN İSYANI DA DEĞİLDİ. AĞA-ŞIH DÜZENİNİ ORTADAN KALDIRMAYA ÇALIŞAN MERKEZİ OTORİTEYE , TOPRAK REFORMUNA , VİLAYET SİSTEMİNE KARŞI BİR İSYANDI. BUNU GÖRMEZDEN GELEREK , ÖYLE " KIRK KİŞİ DAĞA ÇIKMIŞ " GÖSTEREREK ANLAŞILAMAZ.
TUNCELİLİ BÜTÜN BUNLARIN FARKINDA . BU GÜN SEYİT RIZA NAM EŞKİYA YAŞASAYDI BİZZAT TUNCELİLİ İTLAF EDERDİ. SUNNİ TÜRKMENLER OLARAK BİZE DÜŞEN ; O ZAMAN BİLİNÇSİZ KALABALIKLARIN ARKASINDA DIŞ DESTEK BULUNAN EŞKİYANIN ELİNDE NASIL OYUNCAK OLDUĞUNU GÖRÜP , İNSANLARIMIZI BİLGİLİ VE BİLİNÇLİ YETİŞTİRMEKTİR. CUMHURİYET HÜKÜMETİNİN BU GAYRETİNDEN EN FAZLA PAYI TUNCELİ İNSANININ ALDIĞINI SÖYLEMEMEK HAKSIZLIK OLUR.
yilmaz IP: 77.189.222.xxx Tarih : 23.11.2009 00:13:19
Vatan hainleri basladi Foto yayinlamaya,ne yani Atatürkmu yapti,kendileri yapmis.Simdide bazıları karistiriyor.
gökçen arıcı IP: 188.58.20.xxx Tarih : 23.11.2009 21:56:41
TÜRKİYE TARİHİ O KADAR KARANLIKTIRKİ İÇİNDEKİ İNSANLAR BU KARANLIKTA KAYBOLMUŞTUR. SADECE DERSİM KATLİYAMI DEĞİLDİRKİ. 33 KURŞUN KATLİYAMI, ZİLAN DERESİ KATLİYAMI VB. BU KATLİYAMLAR AÇIKLANMASI İÇİN DEVLETİN BÜTÜN ARŞİVLERİNİ AÇIKLANMASI GEREKİYOR... BUNLARI DEVLETİN HER KADEMESİNDE OLAN HERKES BİLİYOR BİZDE SADECE CAHİL KALMIŞ İNSANLAR TOPLULUĞU İNKAR EDİYOR.TARİHİNDEN KORKAN HİÇ BİR MİLLET BÜYÜK MİLLET OLAMAZ
turk oglu turk IP: 84.73.100.xxx Tarih : 24.11.2009 17:07:57
bir chp li olarak onur ogmenini arkasindayiz,eger bir teror varsa geregi yapilmistir,daha ne konusuyorsunuz agalara peskesmi cekecektik isyan yapmasaydilar bu olay olmazdi ,cumuriyeti ne zorluklarlan kurduk tarih okuyun biraz sanki tunceliler chp yi kurmus gibi konusuyor,hic bile,zaten son secimlerde beli oldu kime verdikleri ,kurtlerin uzantisi dtp ye verdiler,bunuda biliriz bahane aramayin
dersim mağduru IP: 88.236.27.xxx Tarih : 25.11.2009 20:40:56
Bilgisizlik ve cehalet ne kadar kötü...Dersim'de yapılan haksız ve yanlış uygulamaları halen göremeyenler var...Ben onlara belgeyle cevap vereyim..Yakın zamanda genel kurmay başkanlığı yapan Muhsin Batur "Hatıralarım ve Görüşler "adlı kitabında Dersim ile igili olarak ..."Yapılanların yanlış olduğunu ve bu acıklı olaylarla ilgili olarak bir şeyler yazmak istemiyorum" demiştir.Bir de şöyle yanliş bir izlenim var ," efendim isyan olmuş ondan..."işte yanlış olan bu.İsyan olmamış ne isyanı...Asker ve köylüler arasında karakolda askerin köylülere baskı yapması üzerine çıkmış...Diğer halkın olaylarla ilgisi yok..İşte üzücü olan bu ..bütün masum halka fatura çıkarılmış.Tabi vicdanların kaybolduğu bir çağda yaşıyoruz..Vicdanı olmayana ne söyleyebilirsiniz ki..
gökhan demirel IP: 95.14.123.xxx Tarih : 23.11.2009 22:28:51
iyiki aleviler ve dersimliler bu ülkede var eger olmazsaylardı ne olurdu ? cumhuriyetçi atatürkçü ve laik insanlar onlara ülkemiz adına çok şay borçluyuz ben bir dersimli olarak o tarihte yaşanan nice acıları ve onur ögmen.i kınıyorum ve biz aleviler olarak yüzyıllardır bu topraklarda yaşarız ve yaşamaya devam edecegiz geçmişte atalarımız bu rejimden çok çekmiş sürgün edilmiş öldürülmüş ve yok sayılmış ama şimdi gerçeklerlen yüzleşme dönemi gelmiştir herkezin herşeyi bilmesi gerekiyor bence hiçbirşey kapalı kapılar ardında kalmamalı diyorum
bülent kaya IP: 212.175.130.xxx Tarih : 24.11.2009 16:27:36
yaa arkadaşlar o zamanın iktidarı kimdi ülkeyi kimler yönetiyordu bu kadar cahil olmayın şapkanızı önünüze koyup bir düşünün işinize geldiği gibi yorum yapmayın alevisi sünnisi kürdü türkü kardeştir ayrımcılık yapansa kanı bozuk ve kalleştir
yilmaz IP: 77.189.240.xxx Tarih : 24.11.2009 21:51:08
Dersim magduru yorumcu yaziyorki devlet insanlari katletti. Yahu bu insan dediklerin o tarihtekiler devlete karsi ne yaptilarki devlet katlettidiyorsun ve yargilanmasi lazimdir diyorsun.Aslinda TC kanunlarinda devlete karsi gelen kursunlanir ve yinede ayni olmali,yani benim kardasim dahi olsa olmalidir,simdi bu tarihte bunlar zaten insan eti yiyordu kani iciyordu,toplumun huzurunu bozuyordu devlet yargilamistir bu is bitmistir.Neden kurcaliyorsunuz,zaten TC topraklari icindedir burasi hainlik ediyorsa cezasi verilmistir,bunu böyle devamli kurcalarsaniz bu tip kisiler hep helak olur,biraz insan olmaya calisin dogru düsünun ,Burasi TR ce kanunlara uymiycaksan hemen gec siniri karsiya oradaki milletinle yasa.
nihat toprlı IP: 88.231.136.xxx Tarih : 25.11.2009 04:28:18
arkadaşlar herkes bir şeyler yazıyor çiziyor biri digerini suçluyor ,zaten bu satılmış bedbahtların istedigi bu,sakin bi kafayla düşünun,bu ulke asaladan çok çekti asala bitti pkk çıktı pkk bitti ellerinde kim kaldı tabiki aleviler, şimdide eski defterleri karıştırıp bu fitneyi ortaya attılar, gün birlik gunudur bu oyunlara alet olmayalım.bu ülke turkede arabada kurdede yeter hepsinin başımın ustunde yeri var yeterki bu kutsal topraklara cenabetli ingiliz amerikan italyan ayak basmasın. oyuna gelmeyelim yeter bu ülkem insanın bunca yıldır yaşadıgı tefrika yeter bunca eziyet biz düşmanı içimizde deil dışarda arayalım,bizim yaptıgımız agacın dalını budamak asıl yapacagımız şey o soysuz lavrens cinsi agacı kökunden kesmek.o zaman rahata kavuşuruz o agacı kesmek içinde, kürt ,laz ,arap turk birlik olmalı saygılarımla.
Hayri BÜTÜN IP: 194.27.38.xxx Tarih : 24.11.2009 13:40:00
Çok güzel ifade etmişsiniz...Dersimi ( tunceliyi)...geçmiştede anlamaya çalışmadılar.. günümüzdede anlamak istemiyorlar..tunceli yani dersim geçmiştede cumhuriyete ve laikliğe sahipti, günümüzdede.güncel terör olaylarının olması dağlık coğrafyasından kaynaklanır sadece...Atatürk'ü Erzurum kongresinde koruyanlar dersimlilerdi..Diyap ağayı araştırmanızı öneririm..Bugünde cumhuriyete sahip çıkan dersimlilerdir.. Geçmişte Bölgede birkaç kişinin yaptığı hatayı katliam olarak ödetenler bunun hesabını vermek zorundadırlar...Yinede kin ve öfkemiz yok kimseye..İncinsende incitme...eline, beline, diline sahip çık söylemleriyle yetişmiştir dersimliler(tuncelililer)...BU İKİ SÖZ BİLE DÜNYA ÜZERİNDEKİ BÜTÜN DİNLERİN ÖZETİ NİTELİĞİNDEDİR....