Açılımda yanıtlanacak 45 soru

Uzlaşma ve barışma süreci, çatışmanın yıllar içinde ortaya çıkardığı başka bir sürü meseleyi, aktörü, süreci de kapsamak zorunda. Şu haliyle açılımın iki ana meşru aktörü AKP ve DTP olarak görünüyor. Süreç tabii ki bu iki aktörün dışındaki siyasi aktörleri, güvenlik güçlerini sivil toplum kuruluşlarını, iş çevresi, medyayı, sanatçıları akademisyenleri, yerel yönetim, cemaat liderlerini kısaca toplumun her kesimini ilgilendiriyor

Kürt açılımı, demokratik açılım, veya milli birlik projesi, adı ne olursa olsun, Kürt meselesine kalıcı çözüm arayışı bu yeni şekliyle Türkiye’de bir ilk. Açılım süreci iktidar partisinin DTP’nin mecliste olmasını ‘nihayet’ fırsat olarak algılaması, ve özellikle uluslararası ve bölgesel koşulların da olgunlaşması ile hızlı bir şekilde Türkiye’nin siyasi gündemine girdi. Toplumsal barışın sağlanması, Kürt sorunu gibi uzun soluklu çatışmalarda, düşünüldüğünden çok daha karmaşık, meşakkatli ve hassas bir sürece karşılık geliyor. Zira, bu tür sorunlarda, sosyal mutabakat, sadece çatışmayı ortaya çıkaran koşulların ve bugünlere gelinmesine neden olan sürecin geriye sarılması ile mümkün değil.

Uzlaşma ve barışma süreci, çatışmanın yıllar içinde ortaya çıkardığı başka bir sürü meseleyi, aktörü, süreci de kapsamak zorunda. Şu haliyle açılımın iki ana meşru aktörü AKP ve DTP olarak görünüyor. Süreç tabii ki bu iki aktörün dışındaki siyasi aktörleri, güvenlik güçlerini sivil toplum kuruluşlarını, iş çevresi, medyayı, sanatçıları akademisyenleri, yerel yönetim, cemaat liderlerini kısaca toplumun her kesimini ilgilendiriyor. Irak’ı, Kürt diyasporasını, PKK’yı, İran’ı AB’ yi, ABD’ yi de bu denkleme katmak gerek. Aşağıdaki sorular barış sürecinin karmaşık yapısına dikkati çekmek için, AKP ve DTP yetkililerinin ayrı ayrı (veya birlike) cevaplayabilmeleri ve hazırlıklarında bu konuları da göz önünde tutmaları beklentisi ile hazırlanmış bir çeşit farkındalık listesi. Sorular, özellikle, kamuoyunda ağırlıklı olarak tartışılan yasal ve yapısal arka plan ve güvenlikle ilgili konulara değil, sürecin değişken yapısına, grup ve birey bazında etkileşim dinamiklerine odaklanıyor.

Değişken koşullar ve çözüm süreci (sosyal, toplumsal düzey)

1. Siyasi, ekonomik, ve yasal tedbirleri içeren, yukardan aşağıya sürdürülen, genel bir siyaset girişimi mi, yoksa sokaktaki insanın da kendi kaynaklarını sürece aktarabildiği aşağıdan yukarıya uzanan toplumsal bir etkileşim süreci mi?
İkisi de mi?

2. Değişken koşulları, dinamik ortamı değerlendirmek ve yönlendirmek üzere ön hazırlıklar mevcut mu? Siyasi iç koşullar bu açılımı destekleyecek yönde mi? Ergenekon davası, parti kapatma, yaklaşan seçimler, kriz, diğer açılım süreçleri Kürt açılımını nasıl etkiler?

3. Takvim gerekiyor mu? Ucu açık bir süreç mi? Taraflar bu konuda hemfikir mi?

4. Bu yönde kamuoyu desteği mevcut mu? Kamu oyunda baskın eğilimler neler? Bu eğilimleri ifade etmek için kullandıkları dil ve araçlar nedir?

5. Günlük siyaset yapma dili ile barış süreci yönetilebilir mi?

6. Toplumun değişik kesimlerinde ortaya çıkan ‘soysal çatışma’ eğilimi için ne tür önlemler düşünülüyor? Burada ortak tavır, hareket için taraflar bir araya gelecekler mi?

7. Karşılıklı alınan güven arttırıcı önlemler neler? Bu konuda ortak bir çalışma yapıldı mı? Cevap hayır ise, nerede ve ne zaman yapılacak?

8. Bu girişimde şeffaflık/gizlilik oranı nedir?

9. Medyanın ve sivil toplum örgütlerinin, sanatçıların, iş dünyasının, cemaat liderlerinin, akademisyenlerin, kadın hareketlerinin bu girişime katkısı ne olur?

10. Bu paydaşlar arasında ve içinde ortak karar alma ve hareket etme geleneği var mı? Bu yetkinliği oluşturmak için hangi kişi, süreç ve bilgiye ihtiyaç var ?

11. Konuyla ilgili daha önce var olan girişimler (örn. aydınlar grubu) sürece nasıl dahil edilecek?

12. Çatışmanın yarattığı yeni olgular, uyuşturucu, fuhuş, göç, haraç, köy korucuları, akaryakıt kaçakçılığı, para aklama mekanizmaları, topluma yayılan şiddet kültürü, farklılıklara tahammülsüzlük, kadın haklarındaki gerileme ve gençlik sorunları ile nasıl ele alınacak?

13. Bu sürece doğrudan veya dolaylı müdahil olan üçüncü taraflar, aracılar (yerel, bölgesel, uluslar arası) kimler?

14. Üçüncü taraflar (yerel, bölgesel ve uluslararası) hangi amaçlarla bu denklemin içinde bulunmakta. Gidişatın dinamiğini değiştirme güçleri neler? Onlarla olan ilişkileri kim hangi yönde etkiliyor?

15. Hangi bölgesel, uluslararası, gelişmeler bu süreci destekler/köstekler?

16. Tarafların elde etmek istedikleri en iyi sonuç nedir? Somut ve soyut sonuçlar ne olabilir?

17. Tarafların razı olacakları en iyi sonuçlar nedir?

18. Bu süreç yürümezse tarafların ellerindeki en iyi alternatif oyun planı nedir? Bu alternatifin maliyeti nedir?

Taraflar arası/içi etkileşimler (grup ve örgüt düzeyi)

19. Taraflar arasındaki güç dengeleri ne durumda? Sorunların barışcıl çözümü için gerekli bilgi, beceri, tecrübe, siyaset üretme yetkinliği nasıl bir dağılım gösteriyor?

20. Açılımın aksak gitmemesi ve yolda kalmaması için daha donanımlı ve tecrübeli taraf kaynakları daha az olan kesimlere (karşı taraf olmalarına rağmen) yol, yöntem, bilgi (güç) aktarımında bulunacak mı? Cevap evetse, bu doğrudan yapılamayacağına göre bu rolü hangi üçüncü taraflar üstlenecek?

21. Bu girişimler sadece yapısal özellikler mi gösterecek (siyasi haklar, demokratikleşme hukuki düzenlemeler iktisadi önlemler) ilişkisel boyut da (algılar, önyargılar, güven vb. ile ilgili girişimler) göz önüne alınacak mı?

22. Taraflar kendi içlerindeki radikal gruplarla nasıl bir ilişki yöntemini benimseyecekler? Bu kesimleri kazanmak için ne yapılabilir? Hangi uçlar uç olarak kalabilir?

23. Süreci baltalama girişiminde bulunacak kesimler kimler? Hangi istenmeyen olaylar öngörülebilir bunlarla ilgili ne tür önlemler alınmalı?

24. Süreci bozacak gelişmelerle baş etmek için taraflar kendi uçlarına en yakın kesimlerinden (örneğin dağdan inenlerden, şehit yakınlarından) yardım alabilecekler mi?

25. Çatışmanın tavan yaptığı dönemlerde ister istemez yok olan ılımlı aktörler, gruplar nasıl tekrar oyuna dahil olacaklar? Ilımlı aktörler hangi yapıcı rolleri üstlenebilir?

İletişim, örgütlenme
26. Konuyla ilgili bilgi ve tecrübe transferleri hangi iç ve dış kaynaklardan sağlanacak? ‘Benchmarking’- örnek uzlaşma vakalarının değerlendirmesi yapılacak mı?

27. Taraflar arasında aynı meclis çatısını paylaşma dışında gerektiğinde birlikte çalışma kültürü, bilgeliği ve mekanizmaları var mı?

28. Bu süreç kaç kulvardan yürütülecek? Örgütsel, yerel, bölgesel, uluslararası düzlemlerin birbirleri ile olan ilişkileri, ve bunlar arasında koordinasyon kimler tarafından sağlanacak?

29. Örgütsel, yerel, bölgesel ve uluslararası düzlemlerin her birinde kişi, grup ve toplumsal düzeylerde alınması gereken önlemler, girişimler neler?

30. Konuyla ilgili açıklama yapma yetkisi kime/kimlere verildi? Nasıl bir organizasyon şeması ve iş bölümü yapıldı? Her grubun, gerektiğinde manevra kabiliyetini, arttıracak iyi adamı ve kötü adamı kim.

31. Bilgi akışı nasıl sağlanacak? Bilgi, görüş, olay karmaşasında karışan kafaları toparlamak, temel bakış açılarını ve ön kabulleri hatırlatmak, dağılan perspektifleri hem toplumsal hem de bireyler özelinde yeniden resmetmek görevi kime düşecek?

32. Kurumlar arası ilişkileri kim koordine edecek?

33. Bilgi kirliliği ve çarpıtılması durumunda devreye sokulacak mekanizmalar neler?

Psikolojik ve teknik arka plan (birey genelinde)
34. Bu açılımın psikolojik alt yapısı nasıl oluşturulacak? Olumlu, yapıcı bütüncül bir psikolojik ortaklık yaratabilmek için nasıl bir dilin egemen olması gerekir?

35. Böyle bir ortaklığın yaratılması şiddet dilinin her safhada hakim olduğu bir sosyal dokuda olası mı? Buradaki dönüşümün dilin ve onunla gelecek olan duygu, düşünce, muhakeme, davranış, ve kuralları oluşturmak için hangi süreçler/aktörler devreye girmelidir?

36. Bireyleri esas alan adımlar ne olacak? Kin, nefret, yok etme, zulüm çekme, bedel ödetme, travma, ön yargılar, kalıp değerler, ötekileştirme, algının seçiciliği, olumsuz genellemeler, suçlama, kurban psikolojisi gibi duygular/olgular nasıl ele alınacak? Biz ve onlar ikilemi ile kurgulanan dünyalar hangi ortak paydalarda buluşacak?

37. Bireylerin barış ve uzlaşma konularında zaten var olan, henüz yitirilmemiş ortak değerleri, kültürleri neler?

38. Bireyler acılarını, hayal kırıklılıklarını, nasıl, nerede, hangi araçlarla, kime
ifade edecekler?

39. Bu sürece destek verecek insan kaynağı nedir? Yeteri kadar yetkin soysal hizmet görevlisi, psikolog, psikiyatrist, çatışma çözümü uzmanı, yerel şifa dağıtıcılar kimler?

40. Sorun paylaşım atölyeleri, önyargı farkındalığı çalıştayları, öncelikleri belirleme çalışmaları, ortak karar alma becerileri, sorun çözme grupları, proje eksenli ortaklıklar gibi süreçler katkı sağlar mı? Bunların yaygın ve etkin kullanımı nasıl gerçekleşir?

41. Uygun buluşma formatlarını değerlendirecek ve bu görüşmelerdeki
mikro süreçleri yönetecek uzman kolaylaştırıcı, arabulucu, süreç tasarım uzmanları mevcut mu?

42. Tarafların bir araya gelebileceği fiziksel altyapı (salon, toplantı mekanı) var mı? Hangi kurumlar (sivil toplum kuruluşları, üniversite, yerel yönetim) bu olanakları sunabilir?

43. Memleketi satma/düşmanla işbirliği suçlamalarına karşı geliştirilecek söylemler neler?

44. Savunmacı ve saldırgan güdüden çıkıp ilkesel duruşlar sergileyebilmek için grup liderlerine ne görevler düşüyor?

45. Zamanın ruhunun akışkanlığı ile ideolojik duruşların durağanlığı arasındaki temel çelişkiler nasıl aşılacak?

Doç. Dr. Nimet Beriker: Sabancı Universitesi Uyuşmazlık Analizi ve Çözümü Programı.