COĞRAFİ İŞARETLERDEN NASIL PARA KAZANILIR?

Hereke ipek el halısı, Gemlik Türk atı, Siirt büryan kebabı, Antep fıstığı, Kars Türk çoban köpeği, Türk tazısı, Muğla çam balı, Afyon sucuğu, Ezine peyniri, Ege inciri, Geleneksel Türk gül likörü, Kayseri mantısı, Şanlıurfa çiğ köftesi... Tüm bu ürünlerin ve hayvanların ortak özelliği, Coğrafi İşaret'e (Cİ) sahip olmaları. Yani bir malın coğrafi kökenini gösteren, o mala istek ve güven duyulmasını sağlayan işaret. Cİ alan ürünün üretimi belli standartlarda yapılıyor. Yörede üretim yapanlar tescilin sağladığı korumadan öncelikli olarak yararlanıyor ve bu ürünler daha pahalıya satılıyor.

Türkiye'nin tam 115 tane Cİ tescili bulunuyor. 135 ürün de sırada bekliyor. Ancak bu işaretler Türkiye'de ürünlere ne katma değer sağlıyor ne de üretildiği yöreye ün kazandırıyor.

Tam 593 Cİ'ye sahip Fransa ise bu ürünlerden yılda 19 milyar euro gelir sağlıyor. Sadece 45 çeşit peyniri, 2 çeşit tereyağı ve 1 kreması ülkeye yılda tam 2.1 milyar euro kazandırıyor. 28 bin üretici bu ürünler sayesinde geçiniyor. 13 bin 400 üretici ise, 13'ü meyve ve sebzede, 7'si ette, 2'si balda olmak üzere Cİ işaretli toplam 39 markadan yılda 200 milyon euro kazanıyor. Fransa bu işte öyle iyi ki, örneğin meşhur alkollü içecek şampanya bile adını Fransa'daki Champagne bölgesinden alıyor. Ürünlerine sahip çıkan bir diğer ülke İtalya'nın da, 420 Cİ'si ve 12 milyar euro geliri bulunuyor. Türkiye'den sadece 8 tane fazla Cİ'ye sahip olan İspanya ise, 123 Cİ'si ile 3.5 milyar euro gelir sağlıyor.

Siyasilerin oy malzemesi
Avrupa Birliği (AB) uzmanı Evren Güldoğan, Türkiye'de Cİ kavramının içinin boşaldığını vurguluyor. Yerel siyasetçilerin ve milletvekillerinin, Cİ tescilini oy veren kitlelere başarı olarak pazarladığını anlatan Güldoğan, Türkiye'deki durumu şöyle özetliyor: "Uygulanması ya da pazarlanması mümkün olmayan ürünlere Cİ tescili veriliyor. Ancak ne işe yaradığı bilinmediği için hemen unutuluyor. Yani Cİ'ye tutkun yörelerimiz, bağlılık konusunda sınıfta kalıyor."

Büryan kebabından battaniyesine toplam 5 Cİ tescili olan Siirt'in Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Güven Kuzu da, şu ana kadar tescillerden ticari bir getiri sağlayamadıklarını vurguluyor. Sadece Siirt'in öne çıkan ürünlerinin belirlenmiş olduğunu anlatan Kuzu, "İşaretin önemini kavradıkça, ileriki dönemlerde faydasını görmeyi hedefliyoruz. Ama kriterler de yeterince denetlenmiyor" diyor.
6 Cİ başvurusu bulunan Mardin'in Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Mehmet Ali Tutaşı'na göre de, Cİ'nin tek faydası bilinirlik, ancak Mardin ekonomisine herhangi bir katkısı yok.

Pazarlama stratejisi yok

Dış Ticaret Müsteşarlığı'na (DTM) Cİ'lerin tescili, kullanımı ve dünyaya açılması için "Coğrafi Değerlerimizin-Ürünlerimizin Küresel Pazar Başarısı Kazanması" başlıklı bir rapor sunan Brandassit adlı marka danışmanlık şirketinden Muhterem İlgüner'e göre ise sorun, Türkiye'nin küresel pazarlama stratejisi olmamasında... İlgüner, şöyle konuşuyor: "Türkiye birçok değerli coğrafi ürününü, bir ticari işaret geliştiremediği ve bu işareti bir marka gibi yönetemediği için, mal olarak satmak zorunda kalıyor. Üretimi değerli kılmak üzere stratejimiz ve kararımız yok. Bunda özel sektörün de günahı var. Fransa peynirlerini dünyaya tanıtıyor ama ben Ezine Peynirciler Derneği'ni aradım, telefonu yarım gün cevap vermedi. Fındık Tanıtım Grubu var. İngilizce sayfasında plansız üretim nedeniyle oluşan kayıplardan söz ediliyor. Ürüne katma değer ilave etmek isteyenler bile değer düşürücü ibareler kullanabiliyor."

Marka yaratabilecek her ürüne küresel pazarda şans yaratılması gerektiğini anlatan İlgüner, bu amaçla DTM'ye bir rapor hazırladıklarını söylüyor. İlgüner, Türkiye'nin devlet garantisini içerebilecek Famous Turkish Foods-Ünlü Türk Yiyecekleri (FTF) logosu kavramını ortaya atıyor. FTF için Fransa'dan örnek aldığını belirten İlgüner, ilk olarak Malatya kayısısı, Giresun fındığı, Aydın inciri, Antep fıstığı, Maraş biberi, Gemlik zeytini ile pazara çıkılmasını öneriyor.

Uluslararası Patent Birliği eski Başkanı Kemal Yamankaradeniz ise, mevzuat ve işleyişin batı ülkeleri standartlarında olduğunu savunuyor. Ancak o da, coğrafi işaretle tescillenen değerlerin pazarlanma ve standartların korunması noktasında sorun olduğunu kabul ediyor. Yamankaradeniz, Türkiye'de Cİ'lerin haksız kullanımından yakınıyor ve bu ürünlerin bir kültür varlığı olarak değerlendirilmesi, bu konuda milli bir politika oluşturulması gerektiğini düşünüyor.


COĞRAFİ İİŞARET NEDİR
Bir malın, ürünün veya canlının coğrafi kökenini gösteren işarettir. Bu işareti taşıyan ürün veya mala güven duyulmasını sağlıyor. Cİ alan ürünün üretimi belli standartlarda yapılıyor. O malın veya ürünün üretildiği yörede üretim yapanlar tescilin sağladığı korumadan öncelikli olarak yararlanıyor ve bu ürünler daha pahalıya satılıyor.

TÜRKİYE'DE ALINMIŞ BAZI Cİ'LER
Hereke ipek el halısı, Simav halısı, Türk rakısı (Tekel), Eskişehir lüle taşı, Antep fıstığı, Bozdağ kestane şekeri, Erzincan tulum peyniri, Giresun tombul fındığı, Malatya kayısısı, Şanlıurfa biberi, İzmit pişmaniyesi, Kayseri pastırması, Gemlik Türk atı, Kars Türk çoban köpeği, Türk tazısı, Çorum leblebisi, Maraş biberi, Mersin cezeryesi, Ödemiş patatesi, Kangal balıklı kaplıcası, Kemalpaşa tatlısı, Türk çoban köpeği, Anamur muzu, Gümüşhane dut pestili, Adana kebabı, Siirt büryan kebabı, Görece nazar boncuğu, Gemlik zeytini, Kütahya çinisi, İnegöl köftesi, Maraş dondurması, Isparta gülü, Ezine peyniri, Antep baklavası, Finike portakalı, Şanlıurfa çiğ köfte.

SIRADA BEKLEYENLER
Adıyaman Hıtabı, Afyon kaymağı, Akçaabat köftesi, Antakya nar ekşisi, Anzer balı, Ayvalık tostu, Bursa kestane şekeri, Edirne tava ciğeri, Kanlıca yoğurdu, Vakfıkebir Ekmeği, Türk ahududu likörü, Ürgüp kabak çekirdeği, Yozgat testi kebabı, Yumula patlıcanı.

BAŞVURUSU REDDEDİLENLER
Ankara yaprak döneri, Cağ kebap, Denizli horozu, Divle obruk peyniri, Fatih sarması, Güney Marmara zeytinyağı, Kemah tuzu, Mesir macunu, Osmancık 97, Solingen, Tarsus cevizli mamül tatlısı, Tarsus cevizli şeker sucuğu, Tarsus Çatalburun av köpeği, Tarsus karakuş tatlısı, Tarsus kerebiç tatlısı, Tekirdağ rakısı, Zigana pestil köme.



DÜNYACA ÜNLÜ BAZI Cİ'LERİ
Kolombiya kahvesi
Yüzde 100 Kolombiya Kahvesi sloganı ile adını duyurdu. Başka katkı maddesi ya da farklı kahve aromaları katılmadan üretiliyor. Çok iyi denetleniyor. Starbucks Coffee de bu kahveyi kullanıyor. Diğer ülke kahvelerine göre kiloda 20 cent daha fazla fiyata satılıyor. Bugün Amerikan ve Kanadalı kahve tiryakilerinin yüzde 95'i Kolombiya kahvesini biliyor. Kolombiya hükümeti kahveden elde edilen vergi gelirlerini, 500 bin üreticiyi temsil eden federasyona aktarıyor. Federasyon kahve üreten bölgelerin eğitim, altyapı sorunlarını çözüyor, uluslararası pazarlarda fiyatlar düşse bile belirli bir fiyatı üreticilere ödüyor.

Vidalia soğanı
12 bin nüfuslu Vidalia kasabası, yetiştirdiği tatlı soğan ile ünlü. Ekim alanlarını kontrol altında tutup ürün değerini koruyor. Üreticilerin yıllık geliri 90 milyon dolar civarında. McDonald's, Heinz gibi gıda markaları, ürünlerinde Vidalia soğanı kullandıklarını ambalajlarında belirtiyor.

Morton balkabağı
Bu kasaba yılda 120 milyon dolar kazanıyor. Nestle'ye ait bir fabrika bal kabağından gıda ürünleri üretiyor.

Beaujolais Nouveau
Fransa'nın Beaujolais Bölgesinde Gamay üzümleriyle üretilen bir kırmızı şarap markası. Her yıl 49 milyon litre üretiliyor. Yarısı Japonya, Almanya, Amerika ve Güney Kore'ye ihraç ediliyor.