Başkale Genel Bilgi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Van İline bağlı bir ilçe olan Başkale, güneyinde Hakkari, kuzeyinde Saray ilçesi, batısında Gürpınar ilçesi, doğusunda ise İran ile çevrilidir. Van’ın güneydoğusunda yer alan Başkale, dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. İlçe İspiriz Dağı (3.668 m.) eteklerinde yer almaktadır. İlçenin doğu kesimini Yiğit (Haravil) Dağı (3.468 m.), batı kesimini İspiriz (Başkale) Dağı (3.668 m.), güneybatı kesimini de Gökdağı (3.604 m.) engebelendirmektedir. Bunların dışında ilçede Mor Dağı, Mengene ve Çekvan Dağları bulunmaktadır.

İlçede, ova ve düzlükler çok az olup bunlar, kuzey-güney yönünde akan Çığlı Suyunun çevresinde toplanmıştır. İspiriz Dağı’nın eteğinde Büyük Zapsuyu vadisi yer almakta olup, Nebirnav, Kevçikan, Hanasor, Çekvan, Aşkitan (Ülya), Perihan, Meydan, Harinan, Terazın, Sülav, Medgezeren, Pistekan, Herevil-Şirez, Derevan, Derik, Bağarük, Düava ve Mengen ilçenin belli başlı yaylalarıdır.

İlçe topraklarını Zapsuyu, Çığlı Suyu ve Karasu sulamaktadır. Deniz seviyesinden 2.250 m. yüksekliktedir. İl merkezine 115 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 2.599 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 55.563’tür.

İlçede Karasal iklim hüküm sürmekte olup, Yaz ayları az yağışlı ve serin, kışlar ise çok soğuk ve karlı geçmektedir. İlçede sıcaklık yaz aylarında 17-25 C.ye yükselmekte, kış aylarında –30 C.ye kadar düşmektedir. Arazi yapısı genel olarak sert kayalıklardan oluştuğundan, bitki örtüsü bakımından yoksul olup, ormanlık alan yoktur.Yerleşim yerlerinde kavak ağaçlarına rastlanılmaktadır.

İlçenin ekonomisi hayvancılığa dayalıdır. Bitkisel üretim arazi yapısı ve iklim şartlarından pek gelişmemiştir. Bununla birlikte arpa, buğday ve patates yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta ise özellikle koyun yetiştirilir. İç ve dış pazarda canlı hayvan ticareti yapılmaktadır.

Başkale’nin tarihi eski çağlara kadar inmektedir. Bu yerleşimi Partlar bir sınır kenti olarak kurmuşlardır. MÖ.I.yüzyılda Ermeni krallarından Dikran’ın egemenliği izlemiştir. Yöre Partlar ile Romalılar arasında zaman zaman el değiştirmiş, MS.III.yüzyılda Romalılar Sasanilerle yöre için savaşmışlardır. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra Bizans yönetiminde giren yöre VII.yüzyılın ortalarında Arapların eline geçmiştir. Bizanslılar yeniden yöreye hakim olmuş ve Bizans’ın Vaspurakan Theması’nın sınırları içerisinde kalmıştır.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular yöreye hakim olmuş, 1100’de Sökmenler’in (Ahlatşahlar) bunun ardından 1205’te Gürcülerin saldırısına uğramış ve kısa bir süre de Eyyubiler buraya egemen olmuşlardır. Moğolların yağmalamasından sonra yöre yeniden Anadolu Selçuklularının, İlhanlıların ve Timur’un denetiminde kalmış, Hakkari beylerinden Karakoyunlu İzzeddin Şir Van ve çevresini yönetimi altına almıştır. XVI.yüzyılda Safevilerin bölgede etkin olmasından sonra Yavuz Sultan Selim’in Çaldıran Savaşı’nda Safevileri yenmesiyle Van ve yöresi Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bununla beraber yöre zaman zaman Osmanlılar ile Safeviler arasında el değiştirmiştir. Amasya Antlaşması hükümlerine göre Osmanlı toprakları içerisinde kalan Van ve yöresi zaman zaman İranlıların saldırılarına uğramıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1548’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.

XIX.yüzyıl sonlarında Kamusü’l Alam’da buradan Van vilayeti, Hakkari sancağına bağlı Albak (Elbak) kazasının merkez nahiyesi olarak söz edilmektedir. I.Dünya Savaşı’nda, 1915’te Başkale Rus işgaline uğramış ve şehir yakılmıştır. Rus İhtilali nedeni ile Rus ordusunun Başkale’den çekilmesi üzerine Ermeniler yöreyi işgal etmiş üç yıl sonra 22 Nisan 1918’de ordu ve milis kuvvetlerinin birlikte mücadelesi sonunda bu işgalden kurtarılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1923’te Başkale ismini almış ve ilçe konumuna getirilmiştir. 1926’da da Belediye teşkilatı kurulmuştur.

İlçede günümüze gelebilen eserler arasında; Örenkale (Başkal) Kalesi, St. Bartholomeus Kilisesi, Soradir Kilisesi, Kale Camisi, Örenkale (Pizan) Kümbetleri, Hüsrev Paşa Medresesi ve Van Peri Bacaları (Vanadokya) bulunmamaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.başkale.gov.tr adresinden alınmıştır.