'Biz Şebinkarahisar’da adamın hasına böyle deriz'

"103 yaşındaki Bilal Dede’de öyle bir hafıza var ki, Cumhuriyet tarihini hatasız anlatıyor! Hem de bir asrın görmüş geçirmişliği ve dobralığıyla..."

Mine Şenocaklı Vatan, 13.4.2005 tarihli yazısında ilginç bir söyleşiyi kaleme aldı.

“Atatürk herifin tekesiydi” diye giriyor söze. “O da ne dede?” diye soruyorum. “Biz Şebinkarahisar’da adamın hasına böyle deriz” diyor. Atatürk’ü seviyor ama bir o kadar da gerçekçi! “Atatürk diktatördü! Şu şapka yüzünden binlerce adam asıldı kızım. Alimler ‘Bu şapkayla namaz kılınmaz’ dedi. Biz onların cenaze namazına durduk! “diye anlatıyor. “Ya sen ne yaptın?” diye soruyorum. Doğrucu davut ya! “Mecbur giydik!” diyor. Cumhuriyet’in ilk yılları biraz korku yüklü galiba...
* Niye diktatördü peki?
Diktatör olmaz mı? Bu adam asılacak dedi mi derhal! Vurulacak dedi mi derhal!
* Sen şahit oldun mu?
Gözümlen gördüm.
* Nerede?
Şu şapka var ya! Ha bu şapka meselesi yüzünden binlerce alim asıldı ki, eşi benzeri yok. Baktılar ki Mustafa Kemal Paşa hepsini asacak, kıracak... Şapkayı koydular başlarına. Sen ne diyon?
* Dedeciğim, peki sen şapkayı hemen giydin mi?
Giymem mi? Millet giydi hep. Bu iş nereden çıktı biliyor musun? Cumhuriyet ilan olunacağı zaman ecnebiler hep ayağa kalktılar. “Sen 12.5 milyon nüfusla cumhuriyet kuramazsın” dediler Mustafa Kemal Paşa’ya. “Bize uyarsan kurarsın, uymazsan kuramazsın. Bizim altı maddemiz var. Bu maddeleri kabul edeceksin” dediler. Maddeleri sordu Mustafa Kemal Paşa. “Burada söylenmez, Lozan’a gelip öğreneceksiniz” dediler. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa’ya “Git bunların altı maddesi ne öğren. Kabul edileceği kabul et, gerisini reddet” dedi. İsmet Paşa Lozan’a gitti. “Sizin bize Cumhuriyeti kuramazsınız demenizdeki sebepler ne oluyor?” diye sordu, masaya vurdu. Masanın tahtası çatladı. Biz yanlarında yokuz. Ama öyle söylediler sonra... “Birinci maddemiz şu: Karılar açılacak. Tabii bizim karılar peçe, çarşaf, börük geziyordu, ikinci madde, fesi atacaksınız başınıza şapka koyacaksınız dediler. Üçüncü madde, sizin tarih 1300’den başlıyor, bizim gibi 1900’ü alacaksınız dediler. Geldik dördüncü maddeye. Sizin yazınız Osmanlı yazısı, bizim yazıdan yazacaksınız dediler. Yani Latince. Beşinci madde: Sizin tatiliniz cuma günü. Bizim gibi pazara alacaksınız dediler. Altıncı madde: Sizin yılbaşı martta bizim gibi ocağa alacaksınız dediler. İsmet Paşa geldi, anlattı. Mustafa Kemal Paşa hemen birinci emri verdi vilayetlere. Karılar açılacak. Burada, polis, jandarma, sokakta gezen karıların börüğünü hep dağıttı. Kimisi direndi, polis cop ilen vurdu.
* Senin karın da açtı mı börüğünü?
Tabii... Herkes açtı.
* Yoksa korktun mu karşı çıkmaktan?
Ne karşı çıkacağız? Karılar hep açıldı. Sonra şapka işinde alimler “Böyle namaz kılınmaz” dediler. Şapkayı koymadılar başlarına... Kavgaya durdular. Bu sefer çok alim asıldı. Köy ağalarının, hocaların hepsi asıldı...
* Bir tek şapka yüzünden mi?
He, bir şapka yüzünden.
(...)
* Burada da adam asıldı mı şapka takmadı diye...
Asılmaz mı? Caminin oraya darağacını çektiler. İki genç alim asıldı. Sonra Cumhuriyet kuruldu. İstiklal Mahkemeleri’ni Mustafa Kemal Paşa Ankara’dan Menemen’e kaldırdı. Menemen’i işittin mi?
* İşittim...
İşte bu İstiklal Mahkemeleri orada 10 sene kurulu kaldı. Kabahat edenlerin, suçu olanların hepsi oraya sevk edildi. Asılan orada asılırdı Cumhuriyet kurulandan sonra...
* Atatürk’ten korkuyor muydunuz?
Korkulmaz mı? Atatürk öyle bir adamdı ki, cumhuriyet kurulduktan sonra Erzurum’a, Trabzon’a, Giresun’a her yere hafiye bıraktı. Hafiye ne biliyon mu? Bir yanda adam konuşuyordu. Bu hafiyeler senin benim ağzıma bakıyordu. ‘Cumhuriyetin aleyhine konuşuluyor mu, konuşulmuyor mu?’ diye... Erzurum’da 6 kişi yakalandı. Biri asıldı, üçünü de sürgün ettiler.
* Suçsuz yere adam astılar mı peki?
Söyleyenleri astılar. Dil konuşuyor... Bizim Giresun’da da dört kişi çıktı. Üçünü affettiler de, bir Çıtlakkaleli Abdullah Usta vardı, onu da Amasya’ya sürgün ettiler.
* Sen de Atatürk’ten korktuğun için mi şapka taktın?
Bize birşey dediği yoktu Atatürk’ün. Ama şapkayı hemen koyduk başımıza...
Mine Şenocaklı
Vatan, 13.4.2005