Akkoyunlular ve Tebriz

Tebriz Akkoyunluların da başkenti olduğundan, elbette ki burada onlardan kalan birçok eser de vardı. Özellikle 7 Ocak 1478’de burada ölen Uzun Hasan’ın Tebriz’de kendi yaptırmış olduğu Nasriyye Medresesinin avlusuna gömüldüğünü biliyordum.

Fakat zamanımın çok kısıtlı olması nedeniyle, her yeri ve her şeyi görmem olanaksızdı. Aslında Türkiye’de yaptığım planın daha şimdiden üç gün gerisine düşmüştüm. Çünkü bu planda Tebriz’e üç gün ayırmıştım, dört güne çıkardım. Tiflis’e iki gün ayırmış ve Gence’yi planıma almamıştım. İki gün de oradan uzadı. Onun için dört günde görebileceğimin en fazlasını görmeye çalışarak bu geziyi en geç kırk gün içinde bitirmeyi düşünüyordum.

Ama benim zamanımın darlığı, Tebriz’deki Akkoyunlu varlığını yok edemeyeceğine göre, burada Akkoyunlulardan da kısaca bahsetmek istiyorum.

Tebriz’de İl Goli mesiresinden bir görünüş

Akkoyunlular 1467 yılında Karakoyunlulara son verdikten sonra başkenti Tebriz’e taşıyınca, Tebriz’in başkentlik vasfı değişmemişti ama bu kez Karakoyunlular yerine Akkoyunluların başkentiydi artık.

Akkoyunlular (1398-1500)

Oğuz boylarından Akkoyunlular 14. Yüzyılda Diyarbakır çevresinde yerleşerek, bölgeyi yurt edindiler. Buradan Anadolu, Irak, Suriye içlerine ve Trabzon Rum İmparatorluğu topraklarına, akınlar düzenleyip yağmalıyorlardı. Bu dönemde Akkoyunluların boy beyi Tur Ali Bey ve Kutlu Beydi.

Kutlu Beyin Oğlu Kara Yülük Osman Bey Celayiroğullarının Diyarbakır valisi iken, Karakoyunlular tarafından Celayirlilerin ortadan kaldırılması üzerine bu kez de bölgeyi Mısır Memlukluları adına yönetmeye başladı.

Osman Beyin Diyarbakır Merkezli olarak, Doğu Anadolu’da kurduğu Akkoyunlu Beyliği, Kadı Burhanettin’i 1398 yılında yenip öldürttükten sonra önemli bir devlet haline geldi. Nihayet 1403 yılında adına bara bastırıp hutbe okutarak bağımsızlığını ilan etti.

Mescid-i Kabut

Akkoyunluların bir anda güçlü bir Türkmen devleti haline gelmesinde Timur’un da payı vardı. Çünkü bu dönemde, bölgenin ve hatta tüm dünyanın en büyük gücü Timur’du. Dünyada bu güne dek kurulan en büyük imparatorluklardan birisi olan Timur İmparatorluğu, sanıyorum aynı zamanda Türklerin kurduğu en büyük Türk imparatorluğuydu.

İşte bu yüzden ya da çevresindeki güçlü Türk devletlerinin baskısı nedeniyle Akkoyunlular zorunlu olarak Timur’u destekledi ve 1402 Ankara savaşına da Timur’un yanında katıldı. Timur Türkistan’a çekildikten sonra 1403’te de bağımsızlığını ilan etti. Bundan sonra da topraklarını Irak ve İran yönünde genişletmek için Karakoyunlularla bir mücadele içine girdi. 1435’te Karakoyunlularla yaptığı savaşta öldü.

Osman Beyin ölümünden sonra uzun süren taht mücadelelerini 1453 yılında torunu Uzun Hasan Kazandı. 1467’de Karakoyunluları ortadan kaldırarak başkenti Diyarbakır’dan Tebriz’e taşıyarak Akkoyunlu devletini, Horasan’dan Fırat’a, Kafkas dağlarından, Hint okyanusuna uzanan büyük bir imparatorluk haline getirdi.

Tebriz’de bir park

Fakat bu sırada İstanbul’un fethinden sonra Osmanlılar çok güçlenmişti. Uzun Hasan Trabzon Rum İmparatorluğu ve Venediklilerle Osmanlı aleyhine bir ittifak oluşturduysa da 1473 Otlukbeli savaşında Fatih Sultan Mehmet karşısında ağır bir yenilgiye uğradı. (Türkün Türk’ten başka düşmanı yoktu)

Uzun Hasan bundan sonra yönünü İran ve Kafkaslara çevirerek buraların fetihlerini tamamladı. Akkoyunlu devletini güçlü bir imparatorluk haline getirdi. Fakat Uzun Hasanın 1478’de ölümünden sonra taht kavgalarıyla zayıflayan Akkoyunlu Türkmen Devletine, Şah İsmail’in Safavi Türkmen devleti son verdi.

Akkoyunlular Hasan Padişah kanunları adıyla anılan köklü düzenlemeler yapmış, İran ve Tebriz ile Doğu Anadolu ve Mardin’de çok büyük imar ve islahat çalışmaları yapmış ve çok sayıda eser bırakmıştır. Özellikle Ahlat’da cami, medrese, hamam, imaret gibi eserleri vardır.

Tebriz’de Azerbaycan Müzesinin Bahçesinde bir köşe

Tebriz’in, Sahip Abad Mahallesinde büyük bir saray, Uzun Hasan Camii, büyük bir hastane, Nasıriye Medresesi ve Kayseriye çarşısı gibi eserlerle donatmışlardır. Fakat bu eserlerin bir bölümü Safavilerin Akkoyunlu düşmanlığına kurban gitmiştir.

Akkoyunlu Hükümdarları:

1. Kara Yülük Osman (1378 - 1435)
2. Ali (1435-1438)
3. Hamza Bey (1435 - 1444)
4. Cihangir (1444 - 1469) Batı kesmini hükümetmişti.
5. Uzun Hasan (1452 - 1478) 1467'de birleştirmişti.
6. Halil (1478)
7. Yakup (1478 - 1490)
8. Baysungur (1490 - 1493)
9. Rüstem (1493 - 1497)
10. Ahmet Gövde (1497)
11. Murat (1497) Kum civarı
12. Elvend (1498 - 1502) Azerbaycan ve Diyarbakır civarı
13. Muhammed Mirza (1498 - 1500) Fars bölgesi
14. Murat (1502 - 1508) Tekrar birleştirmişti, Fakat Şah İsmail öldürttü.