Ana hatlarıyla İran tarihi

İran coğrafyası doğal sınırlar bakımından bir bütünlük göstermesine rağmen, yeryüzü şekilleri, iklim ve yaşam koşulları açısından bir bütünlük göstermediğinden, burada siyasi birliğin kurulması ve tüm İran Yaylasının bir yönetim altında birleştirilmesi, birinci bin yılın ortalarına doğru Med’ler tarafından gerçekleştirilebilmiştir.

Pasargat’ta bir saray kalıntısı

Fakat her ne kadar Mısır, Mezopotamya ve Anadolu’ya göre birliğini daha geç sağlamış olsa da, ilkçağ tarihinde İran’ın önemi bunlardan daha az değildir. Çünkü İran bir bütün olarak olmasa bile güney batısında Elam kültürü Sümerlerle yaşıt bir kültür olup, İran’ın tarih çağlarına girişi de Elamlılar sayesinde MÖ lll. binlerde başlamaktadır.

Persepolis

Ayrıca İran’da siyasi birlik her ne kadar bunlardan daha sonra sağlanmış bile olsa İran siyasi birliğini sağladıktan sonra, Mısır, Mezopotamya ve Anadolu gibi tarihin en eski bu üç büyük uygarlığını da kendi yönetimi altında birleştirmiştir.

İşte İran’ın dünya kültür uygarlığına yaptığı en büyük hizmet de budur. Yani bu üç büyük uygarlığı bir çatı altında toplayarak, bunların karışıp kaynaşmasından, daha ileri bir uygarlığın yolunu açmış olmasıdır. Bu yüzden birliğini geç sağlaması, tarih çağlarının geç başlaması anlamına gelmediği gibi, dünya kültür uygarlığına katkısını da azaltmamıştır.

Nakş-ı Cemşid

İran’da kurulan devletler kronolojik sırayla Vikipedia’da şöyle özetlenmiş.

Öncül-Elami medeniyeti(3200–2700 M.Ö.)
Jiroft medeniyeti(3000–5th c. M.Ö.)
Elami hanedanları(2700–539 M.Ö.)
Manna Devleti(10th–7th c. M.Ö.)
Medler (Medyen)(728–550 M.Ö.)
Ahamenişler (Persler)(648–330 M.Ö.)
Selevkoslar (Selefkiler)(330–150 M.Ö.)
Arşaklılar (Partlar)(250 M.Ö.– 226 M.S.)
Sasanîler(226–650)
Müslümanlar'ın fetihleri(637–651)
Emeviler(661-750)
Abbasiler(750-1258)
Tahiriler Hanedanı(821–873)
Alavi Hanedanı(864–928)
Seferî Hanedanı(861–1003)
Samani Hanedanı(875–999)
Ziyari Hanedanı(928–1043)
Büveyhoğulları Hanedanı(934–1055)
Gazneliler(963–1187)
Gurlular Hanedanı(1149–1212)
Büyük Selçuklular(1037–1194)
İl-Denizliler(1136-1225)
Harezmşahlar(1077–1231)
İlhanlılar(1256–1353)
Muzaffariler Hanedanı(1314–1393)
Çobanîler Hanedanı(1337–1357)
Celayirîler hanedanı(1339–1432)
Timur İmparatorluğu(1370–1506)
Karakoyunlular(1407–1468)
Akkoyunlular(1378–1508)
Safevi Hanedanı(1501–1722/1736)
Hotakiler Hanedanı(1722–1729)
Avşar Hanedanı(1736–1802)
Zand Hanedanı(1750–1794)
Kaçar Hanedanı(1781–1925)
Pehlevi Hanedanı(1925–1979)
İran İslam Devrimi(1979)
Geçici Hükümet(1979–1980)
İran İslam Cumhuriyeti(1980– )

Kum’da Hz. Masume

Ben İran’a siyasi bakımdan Med ve Pers tarihleri ile Türk tarihini, dini açıdan ise Şii’lik ve Zerdüştlüğü araştırmaya geldiğim için, Medlere Hemedan’da (Ekbatan’da), Perslere Şiraz’da Pasargat ve Persepolisde; Türk Tarihine İse Tebriz ve İsfahan’da değineceğim.