Kısaca İran

İran Ortadoğu’da 1.648.000 kilometrelik alanıyla dünyanın 18. büyük devletidir. Türkiye’nin iki katından daha büyük olup, İngiltere, Almanya, Fransa ve İspanya’nın toplam alanlarına eşittir. Nüfusu 75 milyon kadardır.

Kuzeyinde Türkmenistan, Hazar Denizi, Azerbaycan ve Ermenistan; Güneyinde Hint Okyanusu ve Umman Denizi, Doğusunda Afganistan ve Pakistan; Batısında Türkiye, Irak ve Basra (İran) Körfezi ile çevrilidir.

İran haritası

İran halkı

İran tarih boyunca Doğu Batı arasındaki göç yolları üzerinde Avrupa ile Hindistan ve Orta Asya arasında bir köprü görevi üstlendiğinden buraya pek çok göçler olmuş ve pek çok kavim İran’da yerleşmiştir.

İran’a önce Negroidler gelerek ülkenin güney taraflarında yerleşti. Sonra gelen Alp tipi insanlar ise İran’ın Batı ve Güneybatısına yerleştiler. Daha sonra gelen Asianikler ise, İran’a neolitik kültürü getirdiler. Eski İran halklarından, ülkenin Güneyindeki Elamlar, Kuzeyindeki İskitler, Medler, Partlar, Dealer ve Nannilerin de doğudan geldiği düşünülmektedir.

Bisütun önünde tarihi hanlar ve ova

Bütün bu insanlar zamanla dil, tarih ve kültürel anlamda bir birlik oluşturarak, yani İran potasında eriyerek karışıp kaynaştılar ve tarihi İran Halkını meydana getirdiler diyebiliriz.

Bugünkü Nüfusu 75 milyonu bulan İran Halkının çoğunluğu ise, Farslar ve Türklerden oluşmakta olup, etnik dağılım şöyledir.

İran nüfusunun %40'ını Farslar, %37'sini Azeriler, 6%'sını Gilekler ve Mazandaranlılar, %7'sini Kürtler, %3'ünü Araplar, %2'sini Lurlar, %2'sini Beluciler, %2'sini Türkmenler ve %1'ini Kaşkay Türkleri ve diğer etnik gruplar oluşturur

Görüldüğü gibi Azerilere % 2 Türkmen ve % 1’lik Kaşkay nüfusunu eklediğiniz zaman Farslar ve Türkler % 40’ardan genel nüfusun % 80’inin oluşturmaktadır.

Ekbatan

İran’da Türklerin yaşadığı bölgelerin başında İran Azerbaycan’ı olarak adlandırılan bölge gelmektedir. Doğu Azerbaycan Eyaletinin Tebriz, Sarap, Ahar, Merend, Shabestar, Batı Azerbaycan Eyaletinin Urmiye, Hoy, Salmas, Maku, Takab, Miyandoab, Nakadeh, Erdebil Eyaletinin Erdebil, Parsabad, Meskinşehr, Zencan Eyaleti, Kum, Tahran ve Hamedan Eyaleti çevresindir.

Azeriler dışında kalan Türklerden Kaşkaylar: Fars Eyaletinde Şiraz, Firuzabad, Faraşbend, Kazerun, Abadeh ve Semirom’da, Türkmenler ise: Gülistan Eyaletinde Hazar Denizi kıyıları ve Türkmenistan sınırı yakınlarında yaşamaktadır.

İran’da halkın etnik olarak çok çeşitli guruplardan oluşmasına rağmen, tarih boyunca İran bir bütün olarak yönetilmiş ve şu anda da, dünyanın egemenleri olan ABD ve AB’ ye rağmen bütünlüğünü koruyabilmektedir. Bunun nedeni, her ne kadar dinsel birlik gibi görülse de, bence binlerce yıldır birlikte yaşamanın ve ortak bir kültür yaratmanın bunda payı büyüktür diye düşünüyorum.

Isfahan Nakş-ı Cihan Meydanı

Ama elbette ki dinin rolünü de kabul etmek gerekir. Çünkü etnik dağınıklığa rağmen İran’da dinsel bir bütünlük vardır. Nüfusun % 90’nı Şii’dir. Caferilik resmi mezheptir. Yine nüfusun % 8’i Sünni ve % 2’si ise diğer dinlere mensup guruplardır. Kürtler, Beluciler ve Türkmenler sünnidir. Ve bu diğer dinler denilen grupta neredeyse dünyadaki tüm dinlerin mensupları vardır. Fakat ben bunlardan Zerdüştlerle ilgilendiğim için, bu konuya Zerdüştlerin en çok yaşadığı Yezd bölümünde ayrıca değineceğim.

Coğrafya

İran dört tarafından dağlarla çevrili bir yayladır. Doğusunda Süleyman dağları, Batıda Zağros Dağları, Kuzeyde Elburz Dağları ve Güneyinde Hint okyanusuna paralel uzanan Kıyı Dağları ile çevrilidir.

İklim kurak olduğundan ülkenin büyük bölümü çöller ve bozkırlarla kaplıdır. Bu yüzden akarsular azdır ve çoğu denizlere ulaşamadan çöllerde kaybolur. İç bölgelerindeki büyük tuz çöllerinde ısı yazın 55 dereceye dek çıkarken, kışın -40 dereceye kadar düşer.

Tebriz’de El Goli

İran’da yaşama en çok elverişli olan alanlar, kuzeyde Elburuz Dağlarının çevresi, (özellikle Hazar Denizine bakan tarafları) Batısı ve Kuzey batısıdır. Buralarda dağların arasında çok miktarda vahalar, vadiler ve ovalar vardır. İran nüfusunun çoğunluğu da buralarda yaşamakta olup, büyük ve önemli kentleri de buralardadır.