Şia’da bölünmeler

Günümüzde genellikle Caferiler için kullanılan bir terim olsa da, aslında Şiilik; içinde çok daha farklı anlamlar ve grupları kapsayan kompleks bir yapıya sahiptir. Hepsinin ortak noktası ise Ali ile başlayan ve birbirini izleyerek gelen Ehli Beyt imamları inancıdır.

En büyük Şii grubu olan Caferiler ve Şia mezheplerinin büyük çoğunluğu 12’cidir. Yani birinci imam Ali’den 12. İmam Mehdi’ye kadar Ehlibeyt soyundan gelen imamların günahsızlığına, üstün insan olduğuna ve bunların hadislerine inanırlar. Fakat 12 imam inancı ortak olsa da, uygulamada mezhepler arası çok büyük farklılıklar vardır.

Kum’da Cem Keran

Örneğin Caferi Şiiliği, inanç ve uygulamaları açısından hemen hemen Sünni mezheplerle aynı sayılabilecek kadar benzer iken, Dürzilik ve Nuseyrilik gibi uç mezheplerde bırakın uygulamayı inanç açısından bile çok büyük farklılıklar vardır. Fakat genel olarak Şiiler üç farklı kola ayrılır.

1-Caferiler. (12’ciler)

Altıncı imam Cafer Sadık Tarafından oluşturulan Caferilik, 12 İmam inancına dayalı ve Sünni mezheplere çok yakın bir Şii mezhebidir. Şii nüfusun büyük çoğunluğu da, özellikle İran’da hemen hemen tamamı bu mezhepte toplanmıştır.

Caferilik inanç ve ibadet biçimleri, cami ve namaz kavramlarıyla, bir Hanefi mezhebi mensubu olarak bana hiç de yabancı gelmedi. Zaten öğrendiğim kadarıyla İmam Hanefi, İmam Cafer’in bir süre öğrencisi de olmuş.

Kum’da Hz. Masume

Fakat bunca benzerlik ve yakınlığa rağmen Caferiler diğer mezheplerin hak mezhep olduğunu ve mensuplarının Müslümanlığını kabul etmezler.

2-Zeydiler (Beşçiler)

12’ciler, beşinci imam olarak, Zeynel Abidin’in oğullarından Muhammet Bakır’ı kabul ederken, Zeydiler, ilk dört imamı aynen kabul etmekle beraber, beşinci imam olarak, Zeynel Abidin’in diğer oğlu (Şehit) Zeyd’i kabul ederler.

Kufe halkı devrin büyük din bilgini olan Zeyd’e biat etmek istediklerini bildirince, o da kendilerinden bey’at alıp, Emevilerle savaşmaya karar verir. Fakat Emevilerle savaşa başlayacakları sırada, yanındaki askerler, Ebubekir ve Ömer hakkında ne düşündüğünü sorarlar.

Zeyd de: haklarında hayırdan başka hiçbir şey düşünemeyeceğini söyleyince, 15.000 taraftarı kendisini terk etmiş, fakat Zeyd yanında kalan 200 kişiyle savaşıp (740) şehit olmuştur. Savaşı bir süre daha sürdüren oğlu Yahya da yakalanarak öldürülür.

Yezd’de İmamzade Cafer Mescidi

Bu olayda Zeyd ve oğlu Yahya taraftarlarına Zeydiler denilmiştir. Temelde üç kola ayrılan Zeydilk, Hanefilik, Şafilik ve Caferiliğe yakın bir mezheptir. Öteki Şii mezhepleri gibi Mutezile’ye bağlıdır. Mezhebin özü imamet konusunda yoğunlaşmakta olup, Hz. Muhammed Ali’yi halife tayin etmemiş olsa da, o özellikleri Ali’nin üstünde gördüğünü söylemekle, Ali’nin hilafetini vasıf olarak tayin etmiştir.

Çünkü Peygamberden sonra en faziletli insan Ali’dir. Ali’nin soyundan Zeyd’e dek gelen halifelerin (imamların) seçimi de doğrudur. Fakat imamlık nassa dayanamaz. Saltanat oluşturmak gerekmez. Ali’nin özelliklerini taşıyan fakat soyundan gelmeyen insanlar da imam olmaya layıktır.

Şiraz’da Seyit Mir Muhammet Camii

Zeydiler, Kuzey İran’da Taberistan bölgesinde ilk devletini 864’te kurdularsa da, 928’de Samanoğulları tarafından yıkılmıştır. Fakat kırk yıl sonra bu kez Kuzeybatı İran’da, Gilan’da kurulan Zeydi devleti varlığını 12. Yüzyıla dek sürdürmüştür. Zeydiler bu gün yoğun olarak Yemen’de yaşamaktadır.

3-İsmailliler. (yediciler)

İsmaillilere göre Cafer Sadık dahil, ilk altı imam aynen kabul edilmekle birlikte, yedinci imam olarak Musa el Kazım yerine kardeşi İsmail kabul edilir. İsmaililer çok değişik mezhep ve tarikatlara ayrılıp, kimilerine göre imamlık İsmail ile sona ermiştir. Yani geçerli imam sayısı yedidir. Bu yüzden bunlara yediciler de denilmektedir.

Kimileri ise imamlığın İsmail’in soyundan günümüze dek devam ettiğini ileri sürmektedir. Fatımiler döneminde büyük ve güçlü bir devlete sahip olan İsmaililer, Safaviler dönemine dek, dünya Şiiliğinin çoğunluğunu oluştururken, Safavilerin Caferiliği benimsemesiyle azınlık durumuna düşmüştür.

Bu gün İsmaililerin dünyada en çok yaşadıkları alanlar: Hindistan, Pakistan, Afganistan, Tacikistan ve Suriye’dir. İsmaililiğe Kazvin’de Hasan Sabbah ve Alamut kalesinden söz ederken tekrar değineceğim için fazla ayrıntısına girmeyeceğim.

Tahran’da Abdülazim

Şiilikte her ne kadar, Caferi, Zeydi ve İsmaili diye üç ana kol varsa da, yan kolları ve tarikatlarıyla geniş gövdeli bir ağaca benzer. Ve bunların başlangıcından günümüze dek gelişimi, kaynaklarda şematik olarak aşağıdaki gibi gösterilmektedir.

Şİİ MEZHEPLERİ (Şema Vikipedia’dan alınmıştır.)