Yalvaç Genel Bilgi
Akdeniz Bölgesi’nde, Isparta İli’nin bir ilçesi olan Yalvaç, doğuda Konya ilinin Akşehir, batıda Senirkent ve Afyon ilinin Çay ilçesi, kuzeyde Sultandağı, güneyde ise Şarkikaraağaç ve Gelendost ilçeleri ile çevrilidir. Isparta’nın kuzey köşesinde yer alan Yalvaç, dağlık alanlarla kaplıdır. İlçenin güney, batı ve kuzeydoğusunda Karakuş Dağları, güneydoğu ve kuzeybatısında da Sultan Dağları bulunmaktadır. Her iki dağ sırası ilçenin kuzeyinde kesişmektedir. Sultan Dağlarının en yüksek noktası Topraktepe (2.519 m.), Karakuş Tepesi de (1.992 m.) ilçe sınırları içerisindedir. Ayrıca ilçe topraklarının güneyini Anamas Dağının (Güllüce) kuzey uzantıları, güneybatı kesimini de Kirişli Dağı engebelendirir. İç kesimlerde de Hoyran ve Gelendost Ovalarının uzantıları olan ovalar yer almaktadır. İlçe topraklarını Hoyran ve Doğanoğlu (Yalvaç) dereleri sulamaktadır. Ayrıca Doğanoğlu deresinin kollarından Sücüllü deresi üzerine de sulama amaçlı Yalvaç Barajının küçük yapay gölü yapılmıştır. Denizden ortalama yüksekliği 1.100 m.dir. İl merkezine uzaklığı 105 km. olan ilçenin yüzölçümü 1.415 km2 olup, toplam nüfusu 88.819’dur.
İklimi; Akdeniz iklimi ile kara iklimi arasında geçiş özelliği taşır. Yazları sıcak ve kurak, kış ayları ise soğuk ve yağışlıdır.
İlçenin ekonomisi, tarım, hayvancılık, su ürünleri, turizm ve el sanatlarına dayalıdır. Yetiştirilen başlıca ürünler, buğday, arpa, şeker pancarı, patates, soğan, baklagiller, haşhaş, elma, armut, üzüm ve kirazdır. Son yıllarda yapılan örtü altı sebzecilikte ise marul, taze soğan, ıspanak, maydanoz, domates, biber, patlıcan ve salatalık yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta sığır, koyun yetiştirilmektedir. Ayrıca Ankara keçisi de yetiştirilmektedir. Sanayi çok fazla gelişmemekle birlikte, kiremit, metal eşya üreten, orman ürünleri işleyen ve dericilik üzerine kuruluşlar bulunmaktadır. Halıcılık da ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. İlçe topraklarında zengin sayılmayan linyit yatakları bulunmaktadır.
Antik Çağda Pisidia Bölgesinin önemli kentlerinden olan Yalvaç’ın (Antiocheia) oldukça eskiye dayanan bir geçmişi bulunmaktadır. Yörede bulunan Teknepınar Höyük’de (Teknepınar) Geç Neolitik; (MÖ 5500-4500); Kuyucak Höyük (Kuyucak) ve Yarıkkaya Höyük’de (Yarıkkaya) Erken Kalkolitik döneme (MÖ 3000-1200); Kırkuyusu Höyük (Dedeçam), Çamlıca Höyük (Kozluçay), Dörtyol Höyük (Bağkonak), Yağcılar Höyük (Yağcılar), Tokmacık Höyük (Tokmacık), Altınoluk Höyük (Tokmacık), Akçaşar Höyük (Akçaşar), Kurusarı Höyük (Kurusarı), Sücüllü Höyük (Sücüllü), Çamharman Höyük (Çamharman), Ayvalı Höyük (Ayvalı), Terziler Höyük (Terziler), Mısırlı Höyük (Mısırlı), Ağıl Höyük’de (Kumdanlı) Tunç Çağına (MÖ 3000-1200) ait buluntularla karşılaşılmıştır.
Hitit tabletlerinde (MÖ l800-l200) bugünkü Yalvaç’ın da içinde bulunduğu bölgenin adı Pitaşşa olarak geçmektedir. Hitit (MÖ l800-1200), Frig (MÖ 750-690), Lidya (MÖ 690-547) ve Pers (MÖ 547-334) , Makedonya, Seleukoslar, Pergamon Krallığı, Roma ve Bizanslılar yöreye hakim olmuşlardır. Romalılar yöreyi MÖ.102-49 yılları arasında Kilikia Eyaletine, daha sonra da Asia Eyaletine bağlamıştır. Galat Kralı Amyntas, Pisidia ve otoriteyi kurması için M.Ö. 39 yılında bölgeye kral olarak atanmış ve M.Ö. 25 yılında öldürülünceye kadar bu görevini sürdürmüştür. Amyntas’ın ölümünden sonra krallığın toprakları Roma İmparatoru Augustus (M.Ö. 27-M.S. 14) tarafından Galatia Eyaleti haline getirilmiştir. Bu eyaletin sınırları zaman içinde değişmiş olsa da Pisidia bölgesi içinde kalmıştır. Pisidia bölgesinde özellikle İmparator Augustus döneminde Roma egemenliğinin simgesi olan koloni kentleri kurulmuştur. Bunlardan en önemlisi Yalvaç ilçesi içindeki Pisidia Antiokheia kentidir.
Sultan Dağları’nın güneyinde, bugünkü Yalvaç’ın yaklaşık 1 km. kuzeyinde kurulmuş olan Antiokheia, bir Seleukos kolonisidir. Kentin kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kentin Seleukos I (MÖ 312-280) veya oğlu Antiokhos I (MÖ 280-261) tarafından kurulduğu sanılmaktadır. Apameia Barışı sırasında (MÖ 190-188) kent Magnesia ad Meandr’dan (Ortaklar) getirilen kolonistler tarafından kurulmuş ve kente Romalılar tarafından bağımsızlık verilmiştir. Kent bu durumunu MÖ 39 yılında Amyntas yönetimine girinceye kadar korumuştur. MÖ 39 yılından Galat Kralı Amyntas’ın öldürüldüğü MÖ 25 tarihine kadar kralın egemenliği altında kalan kent daha sonra Galatia Eyaleti içine alınmıştır. MÖ 25 yılında İmparator Augustus zamanında Colonia Caesarea adıyla Roma kolonisine dönüştürülen kent bu statüsünü yaklaşık iki yüz yıl korumuştur. Kentin ekonomik durumu MS.III. yüzyılda en üst düzeye çıkmıştır.
Bugün kent üzerinde sütunlu cadde, Augustus Tapınağı, Tiberius Alanı, Propylon (Anıtsal Giriş), Roma Hamamı, Nimfeum (Çeşme), Bouleuterion (Toplantı Binası), Tiyatro ve kilise kalıntıları bulunmaktadır. Roma egemenliği M.S. 395’e kadar sürmüş, bu tarihten sonra bölge Bizans topraklarına katılmıştır. Antiocheia MS.III. yüzyılın sonunda kurulan, Pisidia eyaletinin metropolisi olmuştur. Kilise kayıtlarından anlaşıldığına göre kent Bizans döneminde de önemine korumuştur. Bizans egemenliği sırasında 714 yılında Emeviler, 771 yılında Abbasiler tarafından istilaya uğrayan Isparta ve civarı, kısa sürede Bizanslılar tarafından geri alınmıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Oğuz boyları bölgeye yayılmaya başlamıştır.Ancak Bizanslılar ile Anadolu Selçukluları sürekli çatışmış, Isparta yöresi de her ikisi arasında sürekli el değiştirmiştir.Yalvaç ve çevresinde devam eden Türk Bizans mücadelesi Selçuklu Sultanı II. Kılıçarslan ve Bizans İmparatoru Manuel Komnenos’un orduları arasında yapılan Miryokefalon Savaşını (1176) Selçuklular kazanmıştır. 1300 yıllarında Hamitoğulları Beyliği hakimiyetine giren Yalvaç, beyliğin ikiye ayrılmasından sonra Dündar Bey’in tarafında kalmıştır. İlyas Bey zamanında Yalvaç, Karamanoğulları tarafından ele geçirilmiştir. İlyas Beyin oğlu Kemaleddin Hüseyin Bey de 1380 yılında Osmanlı Padişahı I. Murad ile yaptığı anlaşma sonucunda 80.000 altın karşılığında Yalvaç ve Karaağaç bölgesini, Osmanlı egemenliğine bırakmıştır. Ankara Savaşı’ndan (1402) sonra Osmanlı Devletinin içerisinde bulunduğu zor durumdan faydalanarak Hamidoğulları eski topraklarını ele geçirmişledir. Çelebi Mehmet’in l4l4 yılında Karamanoğulları’ndan bölgeyi tekrar geri almıştır. Bundan sonra Yalvaç ve çevresi merkezi Kütahya olan Anadolu eyaletinin bir sancağı olmuştur. Ancak Osmanlılarla Karamanoğulları arasındaki çekişme sürmüş, yöre her ikisi arasında el değiştirmiştir. Sultan II.Murat döneminde (1421-1451) Yalvaç’ın da içerisinde bulunduğu Hamideli sancağı kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.
XIX.yüzyıl sonlarında Yalvaç, Konya vilayetinin Hamid sancağına bağlı bir kaza olarak yönetilmiştir. I.Dünya Savaşı’ndan sonra Konya’daki delibaş İsyanından Yalvaç da etkilenmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra Isparta’ya bağlanmış ve ilçe konumunu sürdürmüştür.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında, Psidia Antiokheia antik kenti kalıntıları ile; Devlethan Camisi, Ulu Cami, Leblebiciler Camisi, Roma Hamamı, Eski Hamam, Yeni Hamam, Yalvaç Müzesi, Antiokheia Su Kemerleri, St.Paul Kilisesi, Küçük Kilise, Ayıini Mağarası ve Doğal Güzellikleri bulunmaktadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.isparta.gov.tr ve www.yalvaç.bel.tr adreslerinden alınmıştır.
