Maraj, Markasi, Gurgum (Maraş)

Maraş’ın bugünkü yerine taşınmadan önce iki kez yer değiştirdiği söylenmektedir. Bunlardan birine göre ilk Maraş’ın bugünkü şehrin 20 km. güneyinde Erkenez Çayı kenarında Elmalar Köyü’ne yakın Himli Höyük civarında, Asurlular tarafından M.Ö.2500 yıllarında kurulduğu iddia edilse de, buradaki kalıntıları büyük bir şehir merkezinin harabelerinin olamayacağı ve muhtemel bir Asur ticarî koloni kasabasının Himli Höyük civarında olduğu tahmin edilmektedir.

Maraş’ın ikinci yerinin bugünkü Karamaraş denilen ve Namık Kemal Mahallesi’nin bulunduğu yer olduğu da söylenilmektedir. Maraş’ın, buraya Hamdanoğulları Hükümdarı Seyfüddevle tarafından (M.S. 944-967) taşındığı sanılmaktadır. Şehrin şimdiki kale ve çevresine ise Dulkadiroğlu Alaüddevle tarafından taşındığı tahmin edilmektedir. Ayrıca Maraş’ın bugünkü olduğu yerde ve özellikle de Mağaralı Mahallesi’nin bulunduğu yerde kurulduğu da söylenmektedir. Nitekim Mağaralı Mahallesi civarında bulunan arkeolojik bulgular da buranın çok eski dönemlerden beri yerleşim merkezi olduğunu ispatlamıştır.

Maraş adının nereden geldiği ve anlamının ne olduğuna dair birkaç görüş ileri sürülmektedir. Herodot, Maraş şehrini Hitit komutanlarından Maraj adlı birisinin kurmasından dolayı şehre Maraj adı verildiğini belirtmektedir. Hitit İmparatorluğu ( M.Ö. 2000 - 1200 ) döneminde bu devletin önemli merkezlerinden biri olan şehrin adı, Hititlerden kalan yazıtlarda Maraj ve Markasi şeklinde geçmektedir. Maraş’ın adının, Hititlerden geldiğini doğrulayan Asur kaynaklarında bu şehrin adı Markaji olarak geçmektedir.Hitit Devleti’nin merkezlerinden biri olan Maraş’ın adı bu dönemde Gurgum şeklinde belirtilmektedir.

M.S. I. yüzyılda Roma İmparatorluğu bölgeyi ele geçirdiğinde Maraş’ın adını Germanicia olarak değiştirmiştir. Roma ve Bizans İmparatorluğu döneminde bu adla anılan şehir Müslümanlar tarafından fethedilince ilk şekli ile kullanılmaya başlanmıştır.

Maraş ve çevresinin tarih öncesi devirleri bölgede araştırma ve arkeolojik kazı yapılmadığından tam olarak aydınlatılamamıştır. Sadece Maraş’ın 35 km. güneydoğusunda bulunan Domuztepe Höyüğü’nde halen de devam eden kazı çalışmalarında bölgenin M.Ö. 5000 yılına kadar giden tarih öncesi devrine ait arkeolojik buluntulara rastlanılmıştır. 7000 yıl önce burada bu kadar büyüklükte bir yerleşim merkezinin bulunması, buranın ticarî bir koloni olduğunu göstermektedir. Buranın Irak, Kuzey Suriye, Anadolu ve Akdeniz’i birbirine bağlayan ticaret yolunun kesiştiği bir nokta olduğu anlaşılmaktadır. Kuzey Suriye’de Tell Halaf Höyüğü’nde çıkan arkeolojik bulgularla Domuztepe Höyüğü’ndeki bulguların birbirine benzerliğinden dolayı Halaf Çağı olarak adlandırılan bir medeniyetin bölgede yaşadığı anlaşılmaktadır.

Domuztepe Höyüğü’ndeki kazıda tarih öncesi döneme ait seramikler, mühürler ve bazı küçük buluntular üzerinde resimlere rastlanmıştır. Bu çizimler arasında bitkiler, hayvanlar ve insan sembolleri bulunmaktadır. Domuztepe Höyüğü’nden başka Prof. Kılıç Ökten’in Pazarcık çevresindeki Gani ve Bozdağlarının (Sarıl ve Ardıl köylerinin bulunduğu yer) güney yamaçları ile Maraş-Göksun yolunun sağına rastlayan Delihübek Dağı’nın eteğindeki Döngel Mağaralarında tarih öncesi devirlere ait bulguları ele geçirmesi, burada binlerce yıldır yerleşimin olduğuna işaret etmektedir.

Hitit İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra, onun yerine kurulan Genç Hitit devletlerinden Gurgum şehir devleti, Maraş bölgesine hakim olmuştur. Asur kaynaklarına göre bu devletin başkenti Markasi’dir. Gurgum şehir devleti zamanından günümüze, iki önemli eser kalmıştır. Bunlardan biri meşhur Maraş Arslanı’dır. XVII. yüzyılda Maraş’ı ziyaret eden Evliya Çelebi bu arslanın kalede olduğunu yazmaktadır. Bugün üzerindeki yazısı tamamen okunmuş olan Maraş Arslanı’ndaki ifadeye göre de Gurgum şehir devletinin merkezi Maraş’tır. Hititlerden kalan Fırtına Tanrısı kabartmasının üzerindeki yazı ise okunamamıştır. Maraş bölgesinden çıkarılan bir çok eser XIX. yüzyılın sonları ile XX. yüzyılın başlarında Hıristiyan misyonerleri tarafından Avrupa ve Amerika’ya kaçırılmıştır.

M.Ö. VIII. yüzyıl sonlarında Asur krallarından Sargon II. zamanında (M.Ö.721-705) Gurgum şehir devleti yıkılmış ve Maraş bölgesi Asurlulara bağlanmıştır. Asurlular döneminde şehir bir ara Urartuların yönetimine geçmiştir. Yine iki Türk kavmi olan Kimmerler ve İskitler Anadolu istilâları sırasında Maraş’ı da ele geçirmişlerdir. Asurlular zamanında Maraş, ticaret yolları üzerinde bulunması sebebiyle önemini korumuştur. Kapadokya-Mezopotamya ticareti Maraş üzerinden sağlanmıştır.

Maraş bölgesindeki Asur egemenliği fazla sürmemiş, M.Ö.612 yılında Med devletinin kralı Keyaksases, güney komşusu Babillerin de yardımı ile Asur başkenti Ninova’yı alarak bütün Asur ülkesinin kalelerini yağmalayarak bu devlete son vermiştir. Bir süre sonra da Güneybatı İran’da Ahameniş soyundan gelen II.Kiros, Medleri ortadan kaldırarak İran’da Pers İmparatorluğu’nu kurmuştur(M.Ö.550). Anadolu’yu istila eden II. Kiros, diğer Anadolu şehirleri gibi Maraş’ı da topraklarına kattı. Pers kralı I. Darius zamanında Anadolu’daki istila edilmiş şehirler idari bölümlere ayrıldı. Maraş şehri de Kapadokya Satraplığı’nın (Eyalet) sınırları içinde kalmıştır. Perslere bağlı Kapadokya Satraplığı egemenliği altında kalan Maraş şehri M.Ö.333 yılında Makedonya İmparatorluğu’na bağlandı. Büyük İskender M.Ö.333 yılında Pers İmparatoru III.Darius’u Issos’da (Ayas-İskenderun) yenerek bu devleti yıktı ve Maraş’ı da ele geçirdi ve böylece Maraş şehri Helenizm uygarlığına bağlandı. Afşin, Göksun ve Maraş’ın geniş ovalarında bu dönemlere ait sikke, sütun başları ve heykeller bulundu. M.Ö.323’de Büyük İskender ölünce Makedonya İmparatorluğu, onun generalleri arasında paylaşıldı ve Maraş şehri de İskender’in generallerinden Seleukos’un payına düştü. Suriye’yi içine alan Asya krallığı topraklarından sayılan Maraş, bir süre sonra Kapadokya Krallığı’na yeniden bağlandı.M.Ö.192 yılında Romalılar, Anadolu’ya girerek Toroslara kadar Batı ve İç Anadolu’yu Seleukosların elinden alarak kendilerine bağladılar. M.Ö.64 yılına kadar Seleukoslara bağlı kalan Maraş, bu krallığın merkezi Antakya’nın Romalılar tarafından alınmasıyla bu devletin eline geçti. Doğu Roma İmparatorluğu M.S.395 yılında doğu ve batı olmak üzere ikiye bölündü. Balkanlar, Anadolu, Suriye ve Mısır’ı da içine alan Bizans İmparatorluğu’na geçen Maraş şehri bu dönemde de önemini koruyarak Germanika adıyla anıldı.

Bizans İmparatoru I. Justinianus döneminde Maraş toprakları Bizans-Sasani çatışmalarına sahne oldu. 605-611 yılları arasında Sasanilerin elinde kalan kent tekrar Bizans’ın eline geçti. M.S.634 yılından itibaren Müslüman Araplar’ın Suriye’yi Bizans’ın elinden almaya başladıkları dönemde Maraş’a kadar sık sık akınlarda bulundular. Şehir Bizans ve Müslümanlar arasında birkaç kez el değiştirdi.1515 Yılında da Osmanlılar tarafından fethedildi.