Çıldır Genel Bilgi

Çıldır Genel Görünüm

Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Ardahan İli’ne bağlı bir ilçe olan Çıldır, kuzeyinde Posof, kuzeybatısında Hanak, batısında Ardahan, doğusunda Gürcistan, güneydoğusunda Ermenistan ve güneyinde Arpaçay ile çevrilidir. Kars ilinin kuzeyinde yer alan Çıldır, dağlık bir arazi yapısına sahiptir. Yüksekliği 3.000 m.yi aşan dağlarla engebelenmiştir. Kuzey kesiminde Allahuekber Dağı’nın uzantıları bulunmaktadır. Çıldır Gölü’nün batısında Kısır Dağı (3.197 m.) yer alır. Zaruşat Platosuna ve Çıldır Gölü’ne hakim olan bu kütle, Hacı Galo ve Zuzan Tepelerinden meydana gelmiştir. Çıldır Gölü’nün doğusunda, Ermenistan sınırına uzanan Akbaba Dağı (3.026 m.) bulunmaktadır. Kars Çayı havzası ile Kura Nehri havzası, Allahuekber Dağları ile birbirinden ayrılmaktadır. Zaruşat platosu ilçenin diğer düzlük alanıdır. Çıldır akarsu yönünden de oldukça zengin olup, Kura nehri, Çıldır Suyu, Cara Deresi ilçe topraklarını sulamaktadır. Ardahan ilinin en büyük gölü olan Çıldır Gölü ile Aktaş (Hazapin) Gölü ilçe sınırları içerisindedir. Çıldır Gölü üzerinde, Çıldır Hidro-Elektrik santrali kurulmuştur. İlçenin yüzölçümü 1.163 km2, toplam nüfusu 13.362’dir.

Çıldır’da iklim, Kışları çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçen bir kara iklimine sahiptir. En soğuk ayın sıcaklık ortalaması –40 derecedir. En sıcak ayın sıcaklık ortalaması ise +25 derecedir.

Çıldır Gölü

İlçenin ekonomisi, tarım, hayvancılığa dayalıdır. İlçe toprakları tarıma elverişli değildir. Bununla beraber, arpa, buğday, fiğ, yulaf, yem bitkileri, patates, sebze ve elma, armut, ayva, erik, kiraz, vişne, zerdali, dut ve ceviz yetiştirilmektedir. Hayvancılıkta ise sığır ve koyun yetiştirilir. Mor Karaman ve Akkaraman yetiştirilen koyun cinsleridir. Sığır besiciliğinde ise Doğu Anadolu Kırmızısı ve Kalakan türleri çoğunluktadır. Buna dayalı süt, peynir üretilmektedir. Ayrıca arıcılık da yapılmakta olup, ilçeye bağlı bazı köylerde Kafkas ırkı arılarla dünyanın en leziz balı üretilmektedir.

Çıldır’ın Neolitik Çağa kadar inen eski bir tarihi bulunmaktadır. Neolitik Çağ kalıntıları, menhirler, dolmenler ve çanak çömlek parçaları bunu kanıtlamaktadır. M.Ö.2000 yıllarında Huriler ve Mitanni`ler Çoruh havzasına egemen olmuşlar ve bu durum Ardahan yöresine kadar uzanmıştır. Tuşpa (Van) Kalesi’ndeki büyük taşlara yazılan Urartu çivi yazılı tabletlerinden; Urartu Kralı II. Şarduri M.Ö. 753`te Çoruh boyundaki Kulkhi krallığını yenerek egemenliği altına aldığı öğrenilmektedir. II. Sardur’un oğlu Kral I. Rusa (753-713) zamanında, Kafkaslar ve Karadeniz’in kuzeyinden İskitler bu bölgeye gelmişlerdir. MÖ.560’ta Kimmer ve İskit saldırılarına uğrayan Urartuların egemenliğine Medler son vermiştir.

VII.yüzyılda Anadolu’ya başlayan Arap akınları buraya kadar uzanmıştır. VIII.yüzyılda Ermeni kralları Abbasi halifelerini tanımak zorunda kalmışlardır. Bu dönemden itibaren Müslümanlar bu bölgeye yerleşmeye başlamıştır. Abbasilere bağlı olarak devlet kuran Türk kökenli Şeddadiler ve Sacoğulları buraya kadar zaman zaman uzanmışlardır. Bu yöre için de Ermeni kralları ile çekişmişlerdir.

Şeytan Kale

XI.yüzyılın ortalarında Selçuklu akınları başlamıştır. Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Türkmen boyları bölgeye yerleşmiştir. Bu arada Kars ve Ardahan yöresi Gürcülerin eline geçmiş, 1239’da Moğol hücumları sırasında bölgedeki kentler yakılıp yıkılmıştır. Moğol egemenliği yörede 1356’ya kadar sürmüş, bunu Altınordu Devleti ve Karakoyunlu yönetimi izlemiştir. 1387’de Timur istilasına uğrayan yöre, ardından yeniden Karakoyunlu hakimiyetine girmiştir. Akkoyunlular ve Safeviler, Kars’la birlikte buraya da hakim olmuşlarsa da, Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1535’te Osmanlı topraklarına katılmıştır.

XVI.yüzyılda Anadolu’nun kuzeydoğusunda Çıldır eyaleti ismi ile bir eyalet kurulmuştur. Eyaletin merkezi bazen Çıldır, bazen de Ahıska olmuştur. Çıldır eyaleti İran ile imzalanan 1590 tarihli İstanbul Antlaşması ile sınırlarını genişletmiştir. Serav Antlaşması (1618) ile de güney kesimi İran’a bırakılmıştır. 1828-1829 Osmanlı Rus Savaşı’nda Rus işgaline uğramış, ardından imzalanan Edirne Antlaşması (1829) ile Ahıska, Poti ve Anapa Ruslara bırakılmıştır. Böylece topraklarının büyük bir bölümünü kaybeden Çıldır eyaleti 1846’da merkezi Oltu olmak üzere Erzurum vilayetine bağlı bir sancak olmuştur. 1867 vilayet nizamnamesi ile Oltu, Livane (Artvin), Ardahan (Ardanuç) içerisine alan bir sancak konumuna getirilmiştir.

Kurt Kale

XIX.yüzyılda Şemseddin Sami’nin Kamusü’l Âlâm’ında Çıldır’dan Zurzuna olarak söz edilmektedir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra yapılan Ayastefanos Antlaşması ile Çıldır, Ruslara bırakılmıştır. 1919’da Gürcü işgaline uğramış ve Moskova Antlaşması (25 Şubat 1921) ile Türkiye Cumhuriyetine bırakılmıştır. Kars iline bağlı bir ilçe olan Çıldır, Ardahan’ın 1992’de il olması ile, Ardahan’a bağlanmıştır.

Çıldır'daki Tarihi Eserler: Şeytan Kalesi, Kurt Kalesi, Taş Köprü, Gülyüzü Köprüsü, Vaşlop Manastır Kilisesi, Yerli Çayıs Kilisesi, Urta (Gölbelen) Kilisesi'dir.

Kenthaber Kültür Kurulu