Akyaka Genel Bilgi

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Kars İline bağlı bir ilçe olan Akyaka’nın doğusunda Ermenistan, batısında ve güneyinde Kars il merkezi, kuzeyinde Arpaçay yer almaktadır. İl topraklarının kuzey kısmı engebeli olup, onun dışındaki alanlar düzlükler halindedir. İlçe topraklarını Sarıkamış sınırları içerisinde kaynaklanan ve Arpaçay Barajına dökülen Kars Çayı ile Terelik mevkiinden kaynaklanan Karahan Çayı sulamaktadır. Karahan Çayı, ilçeyi kuzeyden doğuya doğru geçerek Arpaçay Barajına dökülür. Ermenistan’a 52 km.lik sınırı olup, Doğu sınır kapısına uzaklığı 13 km.dir. Denizden yüksekliği 1.477 m. olup, yüzölçümü 550 km2, toplam nüfusu da 14.626’dır.

İlçede karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazları sıcak ve kurak, kışlar da soğuk ve yağışlı geçer. Arpaçay Barajı çevresindeki köylerde yer yer Karadeniz iklim özellikleri görülmekte olup, bol yağışlı ve nemlidir.

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca ürünler, buğday, arpa, patates, şeker pancarı, soğan , yonca, korunga, fasulye, havuç, sulanabilir arazilerde de meyve ve sebzecilik yapılmaktadır. Hayvancılıkta sığır, koyun, keçi ve at üretilmekte olup, hayvansal ürünlerden peynir, süt, bal ve yağ üretilmektedir. Ayrıca ilçede küçük çapta imalat sektörleri bulunmaktadır.

Yörenin eski çağ tarihi ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. Kars yöresinde olduğu gibi bu ilçenin de eski bir yerleşim olduğu sanılmaktadır. Bilinen ilk tarihi ise Malazgirt Zaferi’nden sonra Türk boylarının buraya yerleştiği ile ilgilidir.

Selçuklu yönetiminden sonra yöre Gürcülerin eline geçmiş, 1230’da Moğollar buraya hakim olmuş ve şehirleri yıkmışlardır. Moğol egemenliği yörede 1356’ya kadar sürmüş, onu Altınordu ve Karakoyunlu yönetimleri izlemiştir. Timur’un 1387’deki istilasından sonra yöre yine Karakoyunluların egemenliğine girmiştir. Akkoyunlu ve Safevilerin yönetiminden sonra Kanuni Sultan Süleyman tarafından 1534’te Osmanlı topraklarına katılmıştır.

XIX.yüzyıl boyunca sürekli Rusların saldırı ve kuşatmalarına uğramış, 1876’da Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Kars’ta, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Ruslar tarafından Kars ve yöresinde bir Askeri Valilik (oblast) kurulmuştur. Ayastefanos Antlaşması (1878) ile Ruslara bırakılmıştır. Osmanlıların I.Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte Rus Çarlığı 1 Kasım 1914’te Doğu Anadolu’ya doğru saldırıya geçmiş, 6 Kasım’da başlayan ve altı gün süren Köprüköy Savaşı’nda Ruslar yenilmiştir.

1915 yılında Enver Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Kars’ı kurtarmak için Sarıkamış Harekâtı’na başlamış, Allahuekber Dağları’nda doğa ile olan mücadelesinde yenik düşmesine rağmen bir kısım asker kısa bir süre de olsa Kars’a girmeyi başarmıştır. Ancak, Ruslar yeniden duruma hakim olmuşlardır. Rusya’da Çarlık rejimini sona erdiren devrim hareketinden sonra 3 Mart 1918’da yapılan Brest-Litowsk Antlaşmasıyla Kars bölgesin terk etmişlerdir. Bu arada Ermeniler Kars yöresine saldırarak katliam yapmışlar, şehri yakmışlardır.

Buna engel olmak isteyen Karslılar kendi olanakları ve Wilson Prensiplerine uygun olarak 5 Kasım 1918’de Milli İslam Şurası adı ile demokratik bir yerli hükümet kurmuşlardır. Batum, Artvin, Ahıska, Ahılkelek, Serdarabad ve Ordubad’a kadar Nahçıvan Türkleri de Kars’taki bu yerli Hükümete katılarak sancak ve ilçe teşkilatını kurmuşlardır. Ermeni ve Gürcüler yöreye bir süre egemen olmuşlar, 30 Ekim 1920’de General Kâzım Karabekir buradaki Ermeni kuvvetlerini yenmiş ve Moskova ve Kars Antlaşmaları ile Türkiye sınırları içerisinde kalmıştır.

Cumhuriyetin ilanından sonra Arpaçay ilçesine bağlı bir bucak olan Akyaka’nın eski ismi Kızılçakçak’tır. Bu isim 1961 yılında ülke genelinde yapılan değişiklik sırasında Akyaka’ya dönüştürülmüştür. 1988’de ilçe konumuna getirilmiştir.

Kenthaber Kültür Kurulu