Hekimhan Genel Bilgi
Doğu Anadolu Bölgesi’nin, Yukarı Fırat Bölümünde, Malatya İli’ne bağlı bir ilçe olan Hekimhan, doğusunda Arguvan, batısında Kuluncak ve Darende, kuzeyinde Sivas’ın Kangal ilçesi, güneyinde Yazıhan, Akçadağ ile çevrilidir.
İlçe toprakları dağlık, engebeli ve oldukça yüksek bir arazi yapısına sahiptir. Kuzeyde Yama Dağı’nın güney uzantılarından Ayran Dağı bulunmaktadır. İlçe topraklarında bu dağ, Hasbek Doruğunda 2.310 m.ye yükselir. İlçenin batısında Akçababa Dağı (2.164 m.) ile Leylek Dağı (2.052 m.) bulunmaktadır. Zurbahan (2.004 m.), Ayranca (2.520 m), Kırınkaya ilçenin diğer yükseltileridir.
Hekimhan ilçesinin jeolojik yapısı, Alp kıvrımlaşması sonrasında oluşmuştur. III. Jeolojik zamanın sonuyla IV. Zamanın başlarında ortaya çıkan tektonik hareketler sırasındaki kırılma ve kıvrılmalarla kimi kesimleri yükselmiş ya da çökmüştür. İlçe alanında çok şiddetli aşınmalar olmuş, çöküntü alanları alüvyonlarla dolmuştur. Bu nedenlerle ilçe alanında III. Zaman yaşlı kalker ve konglomeralar, volkanik küller çok yaygındır. Yükseltisi 915-950 m. arasında değişen bu çöküntü alanının kuzeyi beyaz ve yeşil marnlarla kaplıdır. İlçe alanını III. Zaman neojen kalkerleri egemen durumdadır. 50-60 metre kalınlıkta yatay tabakalar oluşturan aynı yaştaki konglomeralar Tohma ve Kuruçay vadilerine doğru yayılmıştır.
Malatya ilinde platolar geniş yer tutmaktadır. Hekimhan’da da Yama Dağı’nın eteklerinde Yama Platoları ismi ile bilinen yüksek düzlükler bulunmaktadır. İlçenin kuzeyindeki platolar Sivas ili sınırlarında daha geniş ve düz olup, değişik yükseltilerde taraçalı bir yapıdadır. Yama Dağı’nın batı eteklerinden başlayan Kuruçay Vadisi Tohma ve Fırat vadileri ile birleşir. Kuruçay Vadisinde Çapıtlı Yazısı ile Yazıhan düzü dışında ovalık alan bulunmamaktadır. Kuruçay Vadisinde, Hasançelebi yöresini kaplayan düzlüğe Çapıtlı Yazısı denilmekte olup, bu ova düz olmakla beraber yer yer dalgalı bir yapıdadır. Han Yazısı, karadere yazısı, selimli ve Kömülü Yazıları ilçenin diğer düzlükleridir. Hekimhan’da büyüklü küçüklü pek çok yayla bulunmaktadır. Bunların başında Yamadağ, Başak, Ovacık, Işıklı, Dikili ve İğdir yaylaları gelmektedir.
İlçe topraklarını Kuruçay ile Yağca Çayı sulamakta olup, bunlar Fırat Nehri’nin kollarındandır. Hekimhan ilçesinin doğal bir gölü yoktur. Yalnızca dağlık kesimlerden akan suların toplanması ile oluşan göletlere ve yüzeye çıkan suların oluşturduğu küçük kaynaklar vardır. Bunların dışında sulama amaçlı Boztepe sulama barajı, Güzelyurt sulama göleti, Karadere sulama göleti, Budaklı sulama göleti bulunmaktadır. Bu göletlerin genelde kayısı yetiştirilmesinde önemli payı bulunmaktadır. Deniz seviyesinden 1.040 m.yükseklikteki ilçenin yüzölçümü 1.844 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 42.515’tir.
İlçe bitki örtüsü bakımından yoksul olup, bozkır bitki örtüsüne sahiptir. İlçede eskiden meşe koruluklarına bulunuyorsa da bunlar erozyon, yerleşim ve düzensiz kesimler sonucunda yok olmuştur. Böylece ilçenin bitki örtüsü bozkıra dönüşmüştür. Bununla beraber, Kızılcık, yabani meyve ağaçları, kaynak ve vadi boylarında kavak ve söğütler yer almaktadır.
İlçede Karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar kar yağışlı ve soğuktur. Kar yağışı uzun süre devam eder.
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; buğday, arpa, soğan, baklagiller, patates, kayısı, elma ve üzümdür. Son yıllarda kayısı üretimine çok önem verilmiştir. Hayvancılıkta da sığır, koyun, kıl keçisi yetiştirilmektedir. Ayrıca Yama Dağı’ndaki köylerde hayvansal ürünlerin yanı sıra halı ve kilim dokumacılığı da yaygındır.
1953 yılında Bilfer madencilik Şirketi ilçede mevcut demir madenlerini işletmeye başlayınca İlçede önemli ölçüde istihdam alanı açılmıştır.1978 Yılında Demir Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğüne devredilmesi sonucu bu sahadaki çalışmanın daha genişletilmesi iş kapasitesini arttırmıştır. Ayrıca ilçede faaliyet gösteren birkaç tamir atölyesi ve marangoz atölyesi, tuğla fabrikası Kayısı işletme tesisi bulunmaktadır. İlçe topraklarında demir, dolamit, krom ve kireçtaşı yatakları vardır.
Hekimhan ve çevresindeki ilk yerleşimin M.Ö. 4000-3000 yılları arasında Geç Kalkolitik döneminde başladığı yapılan arkeolojik kazılardan anlaşılmıştır. İlçenin tarihi geçmişi Malatya ve yöresi ile paralellik göstermektedir. Güzelyurt Höyükteki yüzey araştırmalarında ele geçen buluntulardan yörenin MÖ.5000 yılında yerleşime sahne olduğu anlaşılmaktadır. Burada ele geçen tek renkli koyu astarlı keramiklerin Suriye’deki Tel-Halaf keramikleri ile eşdeğerdir. Bu bakımdan Hekimhan yöresinin Mezopotamya ile bağlantılı bir ticaret yolu üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca ilçenin kuzeybatısında bulunan Ardahan (Beykent) Köyü’nde eski su kemerleri, kilise kalıntıları, yine aynı köyün güneyinde Asar Kaya denilen yerde yer altı şehri kalıntıları, yine ilçenin Girmana (Kirmanlı) beldesinde Toprak Höyük, Kocaözü Kasabasında Kırma Taş Höyük, Ansur, Mişevge, İbocuk Köyü’nde ve Kanlıdere civarında kabartma resimler ve yapay mağaralar, Boğazgören (Şirzi) ve Başak köylerinde Hititlere ait hiyeroglif yazıtlar, Güzelyurt Kasabasında Hasartepe Höyük, Doğu Romalılara ait kale, mezar ve kilise, Hasançelebi’ye bağlı Bahçedamı Köyü sınırları içerisinde Kalatepe Höyüğü, Kuluncak’ta Eşref Höyük, Ballıkaya’da Roma dönemine ait mezarlar gibi tarihi kalıntılar bulunmaktadır. Bu buluntular Hekimhan yöresinin Prehistorik Çağlardan başlayarak, Hitit, Asur, Urartu, Med, Pers, Makedonya, Seleukos, Roma, Bizans, Selçuklu, Danişmend, Memlük, Sasani, Emevi, Abbasi ve Selçuklu dönemlerini yaşadığını göstermiştir.
Malatya ile birlikte Hekimhan yöresi de Yavuz Sultan Selim tarafından 1517 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde, 1556-1561 yıllarında Köprülü Mehmet Paşa askeri amaçlı olarak bugünkü Hekimhan’ın ilk temelini atmıştır. Hekimhan aynı zamanda eski İpek Yolu’nun ve kervan yollarının bir konaklama yeri olmuş, Osmanlı döneminde de askeri amaçlı konaklama yeri özelliğini sürdürmüştür.
XIX.yüzyıl sonlarında Mamuretü’l Aziz (Elazığ) vilayetinin Akçadağ kazasına bağlı bir nahiye merkezi olan Hekimhan, Osmanlı döneminin sonlarında kaza konumuna getirilmiş, Cumhuriyetin ilanından sonra, Malatya’ya bağlı ilçe konumunu sürdürmüştür.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Taşhan, Köprülü Mehmet Paşa Camisi, Köprülü Mehmet Paşa Hamamı, Kilise ve Türk sivil mimari örneklerinden evler bulunmaktadır. Ayrıca ilçede; Güzelyurt, Ilıcak, Şıpşıpı, Yücekaya, Hasanağa Pınarı, İmam Pınarı, Gümüş Pınar, Kalfa Pınarı gibi mesire yerleri vardır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.malatya.gov.tr adresinden alınmıştır.
