Aliağa Genel Bilgi
Ege Bölgesi’nde, İzmir İline bağlı bir ilçe olan Aliağa, doğusunda Manisa, kuzeyinde Bergama, güneyinde Menemen, güneybatısında Foça, batı ve kuzeyinde de Ege Denizi ile çevrilidir. İlçenin kuzeydoğu ve doğu kesimi Yunt Dağı, güney kesimi Dumanlı Dağının (1.098 m.) uzantıları ile engebelenmiştir. Ayrıca Karahasan Dağı (423 m.), Dedetaşı Dağı (341 m.), Ardış Tepe (334 m.), Akademik Dağı (497 m.), Halkalı Tepe (789 m.), Sıyırdım Dağı (610 m.) ve Karagöl Tepe ilçenin diğer engebeleridir. İlçenin batı kesimi tamamen düzlükler halindedir. Dağ sıraları arasında birbirine paralel ve kıyıya dik olan çöküntü alanları bulunmaktadır. Gediz Nehri’nin kuzeyindeki Helvacı Ovası ile Güzelhisar Çayı Ovası ilçenin tarım alanlarıdır.
İlçe topraklarını Kocaçay ile Yunt Dağlarından kaynaklanan Güzelhisar Çayı sulamaktadır. İlçe sınırları içerisindeki Güzelhisar Çayı üzerinde Güzelhisar Barajı bulunmaktadır. İlçenin yüzölçümü 393 km2, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre toplam nüfusu 57.192’dir.
İlçede tipik Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Kışlar ılık ve yağmurlu, yazlar ise sıcak ve kuraktır. Aliağa’da aşırı otlatma, yangın ve tarla açma nedeni ile ormanlar hemen hemen yok denecek kadar azalmıştır. Ormanların yerini; ardıç, pırnal, sakız, akca kesme, katır tırnağı, tesbih gibi maki türü bitkiler almıştır. Yalnızca Bozköy yakınlarında kızılçam ormanlığı bulunmaktadır.
İlçenin ekonomisi tarım, balıkçılık, sanayie ve ticarete dayalıdır. İlçenin Güzelhisar ve Helvacı ovalarında tarım yapılmakta olup yetiştirilen başlıca tarımsal ürünlerin başlıcaları pamuk, tütün, sebze, zeytin ve çekirdeksiz üzümdür. Aliağa’nın bir sanayii kentine dönüşmesinden sonra hayvancılık gerilemiştir. Bununla beraber yerli koyun yetiştirilmekte, bazı köylerde tavukçuluk ve arıcılık yapılmaktadır. Aliağa’nın güneyindeki limanı doğal bir balıkçı barınağı olup, sanayiine rağmen az da olsa balıkçılık yapılmaktadır.
Aliağa 1960’lı yılların başına kadar etkin bir tarım bölgesi idi.Ancak 1961 yılında Ağır Sanayii Bölgesi olarak kabul edilmiş ve 1970’ten itibaren de tarımın yerini ağır sanayii almıştır. Petkim-Tüpraş gibi sanayii kuruluşlarının ilçede kurulması ile sanayileşme hızını arttırmıştır. Petrol Ofisi, çeşitli sıvı gaz depo ve dolum tesisleri, irili ufaklı ark ocakları ve demir çelik fabrikalarının kurulması ile Aliağa bir sanayii kentine dönüşmüştür. Rafinelerin yanı sıra çelik döküm ve kağıt fabrikaları da onları tamamlamıştır. İlçede sanayii kuruluşu olarak; Petkim, Tüpraş, Petrol Ofisi, İzmir Demir Çelik, Ege Çelik, Habaş, Çebitaş, Dört Yıldız Demir Çelik, Akdemir Çelik, Özkan Demir Çelik, Sözden Demir Çelik, Kocaer Haddecilik, Kardemir Çelik, Say Metal, İzmir Elektrik Üretim Ltd.Şti (Enka İntergen Enerji Santralı), Bersel Kimya, Molteks kimya, Egegaz, Ege Gübre, Viking Kağıt ve Selüloz A.Ş, Strocpak A.Ş, Penkar tekstil San. Tic. A.Ş, Dema Tekstil San. Tic. A.Ş, Batı Beton A.Ş, Saka Beton ltd. Şti, Güriş, Akfen gibi fabrika ve özel sanayii kuruluşları bulunmaktadır.
Antik Çağın Eolis bölgesinde yer alan Aliağa’nın bulunduğu yöre eski bir yerleşim alanıdır. Bu yörede Kyme, Myrna, Aigai (Nemrutkale), Gryneion (Gyrna) ve Pitane (Çandarlı) gibi antik kentler kurulmuştur.
İonia göçünden sonra Eolia ve İonia bölgesinde Grek kolonileri kurulmuş ve bunlar yöredeki yerli halkla kaynaşmışlardır. Anadolu’ya Pers istilası sırasında bu kentlerin büyük bir kısmı Perslerin egemenliğine girmiştir. MÖ.312’de Büyük İskender’in Anadolu’ya hakimiyetinden sonra Pers egemenliği sona ermiş ve bu kentlerin büyük bir kısmı Makedonya egemenliği altına girmiştir. İskender’in ölümünden sonra Aliağa’nında bulunduğu yöre Pergamon Krallığı’nın sınırları içerisine dahil olmuştur. Pergamon Kralı III.Attalos’un vasiyet yolu ile topraklarını Roma’ya vermesinden sonra Romalılar buraya hakim olmuştur. Daha sonra Roma’nın ikiye ayrılmasından (395) sonra yöre, Bizanslıların egemenliği altında kalmış, bu arada zaman zaman Arap akınlarına uğramıştır. İmparator II.Leon döneminde (717-741) Araplar ile yapılan antlaşma sonunda İzmir Bergama arasında kalan bölge Arapların yönetimine bırakılmışsa da Arapların İstanbul’u kuşatmaları başarısız olunca Araplar Anadolu’dan çekilmişlerdir.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Türkmen boylarının bir kısmı buraya yerleşmiştir. Sultan IV.Murat’ın Bağdat seferi sırasında kendisine yardımda bulunan ve yararlılıkları görülenleri beraberinde getirmiş ve bunlardan bir kısmına Batı Anadolu’da topraklar vermiştir. Bunlardan Abdülkerim Ağa’ya Aliağa yöresini bağışlamıştır. Abdülkerim Ağa’nın ölümünden sonra toprakları oğulları arasında paylaşılmış ve Çelebi Bey ile Ali Ağa’ya bugünkü Aliağa yöresi düşmüştür. Ali Ağa burada büyük bir çiftlik kurmuş ve yöre bu isimle tanınmıştır.
I.Dünya Savaşı’ndan sonra Yunanlılar 15 Mayıs 1919’da İzmir’e asker çıkardıklarında Aliağa’da yaşayan halk buradan ayrılmış, yerlerine Midilli Adası’ndan gelen Rumlar yerleşmiştir. Aliağa 9-10 Haziran 1919’da Yunan işgaline uğramış ve 13 Eylül 1922’de bu işgal sona ermiştir. Savaş sonrası yapılan mübadele ile Yunanistan’dan gelen göçmenler Aliağa Çiftliği denilen alandaki Kazım Dirik Mahallesi’ne yerleştirilmişlerdir. Bunun ardından 1936-1937 yıllarında Bulgaristan’dan gelen göçmenler de buraya yerleştirilmiştir. 1951-1952 yıllarında Bulgaristan ve Yugoslavya’dan yeni göçmenler getirilmiş ve bunlar Aliağa’nın değişik mahallelerine yerleştirilmiştir. Aliağa’nın böylece nüfusu artmış bu nedenle 1952’de Belediye teşkilatı kurulmuştur.
Osmanlı döneminde Nahiye olan Aliağa, Cumhuriyet döneminde de bu konumunu sürdürmüş, 1982 yılında ilçe durumuna getirilmiştir.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Kyme, Myrna, Aigai (Nemrutkale), Gryneion (Gyrna), antik kentlerine ait kalıntılar, Uzunhasanlar Köyü’nün kuzeyinde kale kalıntıları, Aşağı Şakran Köyü Zindan Kayaları mevkiinde mezar kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca ilçede Karakuzu Köyü’ne 7 km. uzaklıkta Aliağa Şelalesi bulunmakta olup, ilçenin doğal güzelliklerindendir.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.aliagam.net adresinden alınmıştır.
