Selçuk Genel Bilgi

Ege Bölgesi’nde, İzmir İline bağlı bir ilçe olan Selçuk, kuzeyinde Torbalı, Kuzeydoğusunda Tire, doğu ve güneyinde Aydın, batısında Ege Denizi, kuzeybatısında da Menderes ilçesi ile çevrilidir. İzmir’in güneyinde yer alan ilçe topraklarını Aydın Dağları’nın batı uzantıları engebelendirir. Maden Dağı (646 m.) ilçenin en yüksek noktasıdır. Küçük Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlar ilçenin kıyılarında bir delta ovası oluşturmuştur. Bu ovanın kuzey kesiminde Akgöl ile Gebekirse gölleri bulunmaktadır. Kuşadası Körfezi ilçenin batısında içeriye kadar sokulmaktadır.

İlçe topraklarını Küçük Menderes Nehri sulamaktadır. İzmir’e 70 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 295 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 33.594’tür.

İlçede Akdeniz iklimi hüküm sürmekte olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağmurlu geçer.

İlçenin ekonomisi tarım ve turizme dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında; zeytin, pamuk, incir, üzüm gelmektedir. Az miktarda tahıl ve mandalina yetiştirilir. Son yıllarda şeftali üretimi yaygınlaşmıştır. İlçedeki tarihi Ephesos antik kenti ve 1961 yılında kutsal haç yeri ilan edilen Meryem Ana Evi’nden ötürü turizm bakımından gelişmiş ilçelerden biridir. Ayrıca Kuşadası’na yakınlığı, Pamucak yöresindeki turistik tesisler ve orman içi dinlenme kampları ilçeye çok sayıda turist çekmektedir.

Selçuk İlçesi sınırları içindeki antik Ephesos kentinin ilk kuruluşu M.Ö. 6000 yıllarına, Neolitik Dönem olarak adlandırılan Cilalı Taş Devri’ne kadar inmektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalar ve kazılarda Efes çevresindeki höyükler ve kalenin bulunduğu Ayasuluğ Tepesi’nde Tunç Çağları ve Hititlere ait yerleşimler saptanmıştır. Hititler Döneminde kentin adı Apasas’tır. M.Ö. 1050 yıllarında Yunanistan’dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti Ephesos, M.Ö. 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. MÖ.VII. yüzyılın ortalarında Kimmerler buraya saldırmış, MÖ.VI.yüzyılın başında Tiranlar tarafından yönetilmiştir. Ardından Lydia Kralı Kroisos’un egemenliği altına girmiştir. Strabon bu dönemde Ephesosluların yamaçtan ovaya inerek orada yaşadıklarından söz etmektedir. Bunun ardından Pers Satrabı II.Kyros’un egemenliği altına giren yöre İonia ayaklanmasının (MÖ.499-493) ilk yıllarında Persler Epheso’u üs olarak kullanmışlardır. Ephesos yarım yüzyıllık bir süre içerisinde Perslerle iyi ilişkiler sürdürmüştür. MÖ.454’te Ephesos Atina’ya vergi ödemek zorunda kalmış, Sparta ile birlikte Peleponnesos (MÖ.431-404) Savaşına girmiş ve Sparta’nın yanında yer almıştır.Atina’ya karşı MÖ.412’de başlatılan isyana katılmış, MÖ.396’da Sparta Kralı Agesilaos’un karargahı olmuştur. Bu dönemde Spartalıların eline geçen Ephesos’u Antalkides Perslere geri vermiştir. Bu durum Büyük İskender’in MÖ.333’te kenti almasına kadar sürmüştür.

Antik Çağda önemli bir ticaret merkezi olmasının yanı sıra Anadolu’nun en eski Ana Tanrıça (Kybele) kültünün en büyük mabedi Ephesos’taki Artemis Mabedi idi. Dünyanın yedi harikasından biri sayılan bu mabet Helenistik Çağda yakılmış, günümüze yalnızca temel kalıntıları ile bir sütunu gelebilmiştir.

Bugünkü Efes ise, Büyük İskender’in ölümünden sonra generallerinden Lysimakhos tarafından M.Ö. 300 yıllarında yeniden kurulmuştur. Helenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşayan Ephesos, Asya eyaletinin başkenti ve en büyük liman kenti olarak 200.000 kişilik nüfusa sahipti. MÖ.189’da Romalıların Suriye Kralı Antiokhos’u yenmesinden sonra Ephesos Pergamon Krallığına bırakılmıştır. Pergamon Kralı III.Attalos’un MÖ.133’te ölmesinden sonra vasiyeti uyarınca Ephesos Roma’ya bırakılmıştır. Bu arada Pontus Kralı II.Mitridates’in kışkırtması ile Batı Anadolu kentleri Romalılara karşı ayaklanmıştır. Bu ayaklanma sırasında Ephesoslular Romalılara saldırmış ve Artemis Mabedine sığınanları da öldürmüşlerdir. Roma İmparatoru Sula bu ayaklanmayı bastırmış ve kenti ağır bir vergi ile cezalandırmıştır. İmparator Augustos döneminde Epheoso Roma’nın Asya eyaletindeki en önemli kentlerinden birisi olmuştur. Bu nedenle de şehir bir çok yapı ile bezenmiştir. Roma’nın son dönemlerinde Anadolu ve Mezopotamya’daki eyaletlerde Hıristiyanlığın yaygınlaşmasıyla Roma ile Hıristiyan dinini kabul edenler arasında çeşitli çatışmalar başlamıştır.

Aziz Paulos’un Anadolu’daki yedi kutsal cemaatinden biri de (Yedi Kutsal Kilise) Ephesos’ta kurulmuştur. Hıristiyan inancına göre Meryem Ana son günlerini Ephesos yakınlarındaki Bülbül Dağı’nda evinde geçirmiş ve orada ölmüştür. İnanışa göre Aziz Yuhanna’ya vahiyler bu kentte gelmiştir. Gotlar 262’de Ephesos’u ve buradaki mabetleri yıkmışlar ve şehir bir daha eski görkemine ulaşamamıştır.

Ephesos limanının Küçük Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla dolmasından ötürü kent denizden uzaklaşmış ve liman özelliğini de yitirmiştir. Bunun üzerine Bizans döneminde yerleşim yer değiştirmiş ve Ayasuluğ Tepesi’nde yapılan kalenin çevresine getirilmiştir. Bizans’ın ilk dönemlerinde I.Constantinius, Arkadius buraya liman caddesi başta olmak üzere çeşitli yapılar eklemiştir. MS.431’de Ephesos’daki Meryem Ana Kilisesinde III.Ekumenik Konsili toplanmıştır. Bu konsilde Meryem’in Tanrı’nın anası (Theotokos) olduğu doğrulanmıştır. İnanışa göre Pion Dağı’nın arkasındaki bir mağarada uyumakta olan Yedi Uyurlar’ın uyanması da bundan birkaç yıl sonra gerçekleşmiştir. İmparator II.Theodosius (408-450) Ayasuluğ Tepesinde, İncilci Yuhanna’nın da mezarının olduğuna inanılan bir şapel çevresinde St.Juan Kilisesini yaptırmıştır. VI.yüzyılın ortalarında da İmparator Iustinianus bu yapıyı genişleterek günümüzdeki durumuna getirmiştir.

XI.yüzyılda Selçukluların buraya hakim olmasıyla Bizanslılarla Selçuklular arasında kent sürekli el değiştirmiş, 1348’de Aydınoğulları döneminde önemli bir ticaret yeri olan bu yerleşim İsa Bey zamanında Beyliğin merkezi konumuna getirilmiştir. İsa Bey 1375’te kendi ismini taşıyan Caminin yanı sıra kentte bir çok yapı inşa ettirmiştir.

Yıldırım Beyazıt 1391’de İzmir ile birlikte Selçuk yöresini de ele geçirmiş ancak, Timur’a Ankara Savaşı’nda (1402) yenilmesinden sonra Timur tarafından yöre Aydınoğullarına geri verilmiştir. 1416’da Çelebi Sultan Mehmet zamanında kendi haline terk edilmiş bir kent olan Selçuk kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Güneyindeki Kuşadası’nın yakınlığından ötürü Osmanlı döneminde önemini yitirmiş XIX.yüzyıl sonlarında Aydın vilayeti İzmir merkez sancağının Kuşadası kazasına bağlı bir nahiye durumuna getirilmiştir.

XIX.yüzyılda kısa bir süre için yakınındaki bir Rum köyü olan Çirkince (Şirince)’ye nahiye merkezi taşınmıştır. İzmir-Aydın demiryolunun işletmeye açılmasından sonra Ayasuluğ yeniden canlanmış ve nahiye merkezi Çirkince’den buraya getirilmiştir. 1914 yılında Ayasuluğ ismi Selçuk olarak değiştirilmiştir.

I.Dünya Savaşı’ndan sonra İzmir ile birlikte 22 Mayıs 1919’dan 8 Eylül 1922’ye kadar Yunan işgali altında kalmıştır. Kurtuluş Savaşı sonrasında bir süre Akıncılar olarak isimlendirilen yöre Cumhuriyetin ilanından sonra, 1957 yılında ilçe konumuna getirilmiştir.

Selçuk’ta günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Ephesos Antik kent kalıntıları , Ayasuluk Kalesi, Ephesos (Efes) Surları, Keçi Kalesi, St. Jean Bazilikası, Meryem Ana Kilisesi (Evi), Ayios Ioannes Prodromos (Vaftizci Yahya) Kilisesi, Ayasosti Kilisesi, Konsül (Çifte Kiliseler) Kilisesi, Su Kemerleri, Roma Dönemi Hamamları, Saadet Hatun Hamamı, İsa Bey hamamı, Efes Bizans Hamamları, Efes Liman Hamamları, Skolastikia Hamamı , Traian Çeşmesi, Nympheium (Büyük Çeşme), Pollio Çeşmesi, Gaius Laecanius Bassus Çeşmesi, Helenistik Çeşme, Bizans Çeşmeleri, Yedi Uyurlar Mağarası, İsa Bey Camisi, Kale Camisi, İshak Bey Mescidi, Karakol Yanı Camisi, Efes Müzesi, Çetin Kültür Köyü Müzesi ve Demiryolları Müze ve Sanat Galerisi bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.selcuk.gov.tr, www.turkleronline.com, www.selcukmuftulugu.gov.tr ve www.andreas-praefcke.de/ web adreslerinden alınmıştır.