Tire Genel Bilgi

Ege Bölgesi’nde, İzmir iline bağlı bir ilçe olan Tire, kuzeyinde Bayındır, kuzeydoğu ve doğusunda Ödemiş, güneyinde Aydın, güneybatısında Selçuk, batısında da Torbalı ilçesi ile çevrilidir.

İzmir’in güney kesiminde yer alan ilçe topraklarının kuzeyi ova, güneyi de dağlardan oluşmaktadır. İlçenin güney kesimini Aydın Dağları’nın uzantıları engebelendirir. Küçük Menderes Ovası’nın devamı ilçenin kuzeyindeki düzlükleri oluşturur.

İlçe topraklarından kaynaklanan sular, Küçük Menderes Nehri’ne katılır. Bunların başında da Aydın Dağları’ndan kaynaklanan Gökçen Deresi gelmektedir.

İl merkezine 82 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 802 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 78.658’dir. İlçede Akdeniz iklimi hüküm sürmekte olup, yazları sıcak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Doğal bitki örtüsü step görünümündedir. Aydın Dağları’nın uzantıları kızılçam ormanları ile kaplıdır.

Tire’nin ekonomisi tarım, hayvancılık ve küçük sanayiye dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başlıcaları; arpa, buğday, zeytin, incir, patates, mısır, pamuk, tütün ve üzümdür. Az miktarda da soğan ve mandalina yetiştirilmektedir. Tire İzmir’in en çok arpa üreten ilçesidir. Hayvancılıkta ise küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır. Bunun yanı sıra kümes hayvancılığı ve arıcılık da yapılır. İlçede çırçır, pres atölyeleri ile zeytinyağı, un, kereste, tarım aletleri üretimi yapan işyerleri bulunmaktadır. Tire dokumacılığı Osmanlı döneminden günümüze kadar süregelmiştir. Özellikle dokumalarının yanı sıra düz yaygıları ile de tanınmıştır. İlçe topraklarında civa, mermer ve zımpara taşı içeren cevher yatakları bulunmaktadır.

Tire’nin İlk Çağ tarihi ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bununla beraber İzmir tarihi ile paralellik gösterdiği sanılmaktadır. Tire’nin isminin M.Ö. I.yüzyılda da Lydia dilinde “kent” anlamına gelen Teira’dan geldiği sanılmaktadır. İlçede herhangi bir arkeolojik kazı ya da yüzey araştırması yapılmamıştır. Antik Çağlardaki Tyrha antik kentinin burada olduğu bilinmektedir. Bu kent sonraki devirlerde imar edilerek yörenin önemli bir yerleşimi olmuştur.

MÖ.VII.yüzyılın ortalarında, Hititlerden sonra Lydia kralı Giges döneminde Tire’nin Sardes’in sayfiye yeri olduğu bilinmektedir. Bu parlak dönemde Kimmerlerin saldırısına uğrayan Sardes yakılıp yıkılmış ve Tire de bu olaydan zarar görmüştür. Kimmerlerin yöreden çekilmesinden sonra Lydialılar Kral Krezus zamanında Tire yöresine yeniden hakim olmuştur. Bu dönemde Lydia parlak günlerini yaşamış, Tire sayfiye yeri önemini yeniden kazanmış ve Yunanistan’dan gelen başta Solon olmak üzere filozoflar burada yaşamışlardır.

Perslerin Lydia’yı ortadan kaldırması ile birlikte Tire de önemini yitirmiştir. Persleri Anadolu’dan süren Büyük İskender’den sonra Tire bir süre Lysimakhos’un yönetiminde kalmış, ardından Pergamon Krallığı yönetimine girmiştir. Pergamon kralı III.Attalos’un memleketini vasiyet yolu ile Roma’ya bırakmasından sonra Tire de yeni yapılarla bezenmiş ve Batı Anadolu’nun önemli kentlerinden biri konumuna gelmiştir. Roma’nın ikiye ayrılmasından sonra Tire’nin bu konumu Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu döneminde de devam etmişse de Malazgirt Savaşı’nın (1071) ardından Anadolu’ya yerleşen Selçuklular ile Bizanslılar yöre zaman zaman el değiştirmiştir.

Tire’nin Türklerin eline geçişi XIV.yüzyılın başındadır. Menteşe Beyliğinin komutanlarından Sasa Bey 1304’te Tire yöresini ele geçirmiş ve daha sonra da Aydınoğulları Beyliği’nin önemli bir kenti konumuna gelmiştir. Yıldırım Beyazıt 1390’da Tire’yi ele geçirmişse de Ankara Savaşı’nda (1402) Timur’a yenilmesinden sonra Aydınoğulları yeniden buraya hakim olmuşlardır. Tire 1462’de kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Tie’nin sayfiye yeri olma özelliği Osmanlı döneminde de sürmüştür. Kanuni Sultan Süleyman bir süre burada yaşamıştır. Tarihi kaynaklara göre de Osmanlı öncesinde Timur da burada kalmıştır. Osmanlı döneminde yeniçerilerin çamaşırlarının burada dokunduğu, yörede yetiştirilen kenevirden ötürü de dönemin iplerinin buradan sağlandığı bilinmektedir.

XIX.yüzyılda Aydın Vilayetinin İzmir sancağına bağlı bir kaza merkezi olmuştur. 1864’te Belediyesi kurulmuştur. I.Dünya Savaşı’ndan sonra 28 Mayıs 1919-4 Eylül 1922 tarihleri arasında Yunan işgali altında kalmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra İzmir’e bağlı ilçe konumunu sürdürmüştür.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında;Tyrha antik kentinin kalıntıları, Molla Arap Camisi, Doğan Bey Camisi, Lütfi Paşa Camisi, Yeni Cami, Tire Ulu Camisi, Kazganoğlu Camisi, Kara Hasan Camisi, Yoğurtluoğlu (Yavukoğlu) Camisi, Yalınayak Camisi, Rum Mehmet Paşa Camisi , Yeniceköy Camisi, Tahtakale Camisi, Alihan Türbesi, Süleyman Şah Türbesi , Sırhatunlar (Yedi Kardeşler) Türbesi, Alamadan Dede Türbesi, Yağlıoğlu Türbesi, Cağaloğlu Ali Paşa Türbesi, Kara Kadı Mecmeddin Türbesi, Ali Baba Türbesi, Rum Mehmet Paşa Türbesi, İsa Baba Türbesi, Haci Fakih Türbesi, Molla Mehmet Çelebi Türbesi, Balım Sultan Türbesi, İbni Melek Türbesi, Buğday Dede Mezarı, Bakır Hanı, Abdüsselam Hanı, Yeni Han, Yalınayak Hamamı, Hekim Hamamı
Dualı Köprüler, Tire Müzesi, Molla Arap Medresesi, Yeni Cami Medresesi, Ulu Cami Medresesi, Kara Hasan Medresesi, Yoğurtluoğlu (Yavukluoğlu) Medresesi, Hafsa Hatun Çeşmesi ve Türk sivil mimari örnekleri bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.tire.gov.tr ve www.tireninsesi.com adreslerinden alınmıştır.