Nizip Genel Bilgi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Gaziantep İli’ne bağlı bir ilçe olan Nizip’in doğusunda Şanlıurfa (Birecik), güneyinde Karkamış, kuzeyinde Yavuzeli, batısında Gaziantep ve Oğuzeli yer almaktadır. Gaziantep’in en büyük ilçesi olan Nizip, Fırat Irmağı havzasında, Gaziantep platosunun güney bölümünde yer almaktadır. İlçe toprakları doğuya doğru açılan bir plato, güneyde ise ova özelliğine sahiptir.İlçe topraklarını sulayan Nizip Çayı daha sonra Fırat Nehri’ne katılır. Denizden 400-500 m. yükseklikte olan ilçenin yüzölçümü 1.031 km2, toplam nüfusu ise 109.285’tir.
Akdeniz ve karasal iklim özellikleri arasında geçiş bölgesinde yer alan Nizip’te Yaz mevsimi tamamen kuraktır. Türkiye’de yaz kuraklığının en fazla olduğu yerlerden biridir. Sıcak ve kurak geçen yazlara karşılık kış mevsimi soğuk ve yağışlıdır.
İlçenin ekonomisi tarım, hayvancılık ve ticarete dayalıdır. Özellikle tarıma dayalı sanayi ve ticaret bölgesidir. Yetiştirilen başlıca ürünler, Antep fıstığı, zeytin, mercimek, buğday, zeytin ve arpadır. Az miktarda da nohut ve pamuk yetiştirilmektedir. Bağcılık da ilçe ekonomisinde büyük yer tutmaktadır. Canlı hayvan ticareti yapılmakta olup, koyun ve kıl keçisi besiciliği yapılmaktadır. İlçede sanayii tesisi olarak zeytinyağı ve sabun fabrikaları vardır.
İlçenin tarihi M.Ö.2000’lere dayanmakta olup, Anadolu’dan, Mezopotamya’ya ve Mısır’a uzanan yolların önemli bir kavşak noktasında yer almaktadır. M.Ö. 1650’li yıllarda, Hitit Kralı Hattuşili I, yöreyi ve çevresindeki kentleri alarak, kuzey Suriye yolunun güvenliğini sağlamıştır. Daha sonra, Mitanniler’in egemenliği altına giren yöre, Şuppiluliuma I. döneminde yeniden Hititlere bağlanmıştır. Asur Kralı Asurpanipal II’nin Suriye Seferi (M.Ö. 876-866) sırasında, haraca bağlanan bölge, M.Ö. 717’de Asur Kralı Sargon II. tarafından yakılıp yıkılarak, Asur topraklarına katılmıştır. Asur egemenliğinden sonra yörede, Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar hakim olmuştur.
Nizip yöresindeki en önemli yerleşim barajlar bölgesindeki Zeugma’dır. Nizip’in 10 km. doğusunda, Birecik Baraj gölünün kıyısında, yeni Belkıs Köyü’nün yakınında yedi tepe üzerine kurulan Zeugma, Fırat Nehri’nin en kolay geçilen noktasında yer almıştır. Tarihin en eski çağlarından bu yana çok önemli bir geçit yeri olmuş ve tarih boyunca ticaret açısından olduğu kadar, askeri bakımından da her zaman önemini korumuştur. Büyük İskender’in generallerinden Selevkos Nikator I, M.Ö. 300’de, İskender’in Fırat’ı geçtiği bu yerde, kendi adıyla Fırat’ın adını birleştirerek Selevkeia Euphrates ismiyle bir kent kurmuştur. Bu kentin karşısına da eşi Apameia’nın adıyla ikinci bir kent kurarak, bu ikiz kenti bir köprüyle birbirine bağlamıştır. Roma döneminde kent en zengin dönemini yaşamıştır. M.S. 256 yılında Sasani kralı Şapur I, Zeugma’yı ele geçirerek yakıp yıkmış, daha sonra bir depremle de yerle bir olmuştur. Bu tarihten sonra Zeugma bir daha eski konumuna ulaşamamıştır. Zeugma V. ve VI. yüzyıllarda Bizans egemenliği altına girmiştir. VII. yüzyılda ise Arap akınları sonucunda terk edilmiştir. Daha sonraları IX.- XII.yüzyıllar arasında İslami yerleşimi olarak varlığını sürdürmüş. XVII. yüzyılda ise yanı başına Belkıs köyü kurulmuştur.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Gaziantep’e yerleşen Türkmen boylarından bazıları da bu yöreye de yerleşmişlerdir. Selçuklu yönetiminden sonra Abbasiler, İlhanlılar, Dulkadiroğulları, Memlükler yöreye hakim olmuş, Yavuz Sultan Selim tarafından 1516’da Gaziantep’le birlikte burası da Osmanlı topraklarına katılmıştır.
Osmanlı döneminde burada yaşanan en önemli olay Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Anadolu’nun güneyini, kısa bir süre içinde ele geçirmesinden sonra burada yapılan Nizip Savaşı’dır (14 Haziran 1839). Osmanlıların Kütahya Antlaşması (1833) ile, Adana ve Suriye valiliklerini Mehmet Ali Paşa’ya vermişti. Ancak, her iki taraf arasındaki çekişmeler sona ermemişti. Suriye’yi geri almaya yönelik Osmanlı girişimleri üzerine Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır orduları Anadolu’ya doğru hareket etmiş, Nizip’te Osmanlı ordusunu yenmiştir. Bunun ardından İskenderiye’deki Osmanlı donanması da Mehmet Ali Paşa’ya teslim olmuştur. Avrupa devletleri Osmanlıları bu zor durumdan kurtarmak için Mehmet Ali Paşa’yı Suriye’den çekilmeye zorlamışlardır (1840). Buna karşılık da Sultan Abdülmecit, Mısır Valiliğinin Mehmet Ali Paşa’nın soyunda kalmasını sağlayan bir ferman çıkarmıştır (3 Şubat 1841).
Nizip yöresi, XIX.yüzyıl sonunda Halep vilayetinin merkez sancağının Ayıntap kazasına bağlı bir nahiye olarak yönetilmiştir. I.Dünya Savaşı’nda yöreyi işgal eden Fransızlara karşı koymuş, Kurtuluş Savaşı’nda da Milli Mücadeleye katılmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra 1926 yılında ilçe konumuna getirilmiştir.
İlçenin 10 km. kuzey doğusunda Zeugma antik kenti kalıntıları ve Fevkani Kilisesi bulunmaktadır. Nizip'de Güneydoğu Anadolu sivil mimarisinin örnekleri günümüze kadar iyi durumda ulaşmıştır. Taş mimarinin uygulandığı bu evler, dışa kapalı avlulu plân tipindedir.
Kenthaber Kültür Kurulu
