Ukkaşe İbn-i Mihsan   (? - H.632)


Ukkaşe'nin doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Nerede doğduğu ve çocukluğu hakkında da aydınlatıcı bilgi mevcut değildir. Hakkındaki bilgiler daha çok Müslüman olmasından ve özellikle Bedir Savaşı'ndan sonrasına aittir. Genelde babasının adı Mihsan olarak belirtilmekle beraber, bazı kaynaklarda Muhassin, Muhsin şeklinde de geçtiği görülmektedir.

Ukkaşe (ra) İslâmiyeti kabul edenlerin ilklerindendir. Bu vesile ile Peygamber Efendimizin (asm) vefatına kadar yanında bulunmuş ve Yüce Peygamber ile birlikte hemen hemen tüm savaşlara katılmıştır. Ayrıca Suffa ehlinden sayılmıştır.

Ukkaşe, Müslümanlarla Mekke müşrikleri arasında bir ilk olan Bedir Savaşı'na katıldı. Bu savaşta büyük bir cesaret ve kahramanlık örneği gösterdi. Çarpışma sırasında kılıcı kırıldı. Bazı kaynaklarda elinde birkaç kılıcın kırıldığı da nakledilmektedir. Risâle-i Nurda da yer alan ve ismi zikredilen, olay üzerine Peygamber Efendimiz'e gitti. Peygamber Efendimiz eline bir değnek vererek onunla savaşmaya devam etmesini buyurdu.
 
O da aynısını yaptı ve değnekle savaşmaya devam etti. Cenâb-ı Hakkın inayetiyle, elinde uzun beyaz bir kılıca dönüşen ve Peygamber Efendimizin bir mucizesine vesile olan, olay ve kılıç tarih kayıtlarına geçti. Kılıç da yardımcı anlamına gelen "el-avn" unvanıyla meşhur oldu (Mektubat, 1997, s. 138; M. Asım Köksal, İslam Tarihi, C: 9, Şamil Y., İstanbul, ty., s. 144-145).

Ukkaşe, Peygamber Efendimiz ile birlikte katıldığı tüm savaşlarda bu kılıcı kullandı.
Uhud Savaşı başlamadan evvel Peygamber Efendimiz, sayı itibariyle az ama, iman ve cesarette emsalsiz olan İslâm Ordusu'nu bizzat kendisi tertip edip düzene ve savaş nizamına soktu. Zübeyr bin Avvam'ı (ra) zırhlı birliklerin, Hazreti Hamza'yı (ra) zırh giymemiş ve zırhsız olanların başına getirdi. Ebu Selem bin Abdülesed'i ordunun sol kanadı ve Ukkaşe'yi (ra) de sağ kanadının başına getirerek, ordunun kanatlardaki komutasını bu iki sahabeye verdi. 

Öncü birliklerin başına da Sa'd bin Ebi Vakkas (ra) ile Ebu Ubeyde bin Cerrah'ı (ra) getirdi. Daha sonra başlayan savaşta, bilindiği gibi, her iki tarafın da kayıpları büyük oldu. Sayıları az olan Müslümanlar büyük bir kahramanlık örneği göstererek mağlûbiyete engel oldular. Ukkaşe de büyük bir hizmeti yerine getirdi.

Ukkaşe bin Mihsan Hendek Savaşı'nda da bulundu. Ayrıca, muhtelif zamanlarda bazı sefer ve savaşlar için hazırlanıp yola koyulan ordularda katıldı. Bir ara, kendi kabilesi olan Esedoğulları üzerine gönderildi. Peygamber Efendimiz bu sefer sırasında kırk kişilik bir birliği emrine verdi. Çünkü, Ukkaşe'nin kabilesi Esedoğulları, Hendek Savaşı sırasında Mekke Müşriklerinin yanında yer almışlardı. Ancak, bu birlik sefere çıkıp hedeflenen yere gittiyse de kimseyi bulamadılar. İslâm birliğinin geldiğini önceden haber alan Esedoğulları oturdukları yerleri terk ederek dağa ve yüksek yerlere çekilmişlerdi. Dolayısıyla herhangi bir çatışma olmadan geri dönüldü.

Kur'ân-ı Kerim'in nüzulünün tamamlanması ve Peygamber Efendimizin (asm) vefatının yakınlaştığını hissetmesinden sonra, Bilâl-i Habeş (ra) aracılığıyla Müslümanları toplayarak tebliğde bulundu. Konuşmasını tamamladıktan sonra ashabına dönerek, "Sizden kime bir haksızlık yapmış isem, şimdi benden hakkını alsın, ahrete bırakmasın" dedi. Bunun üzerine Ukkaşe, bir savaş sırasında, Peygamber Efendimizin değneğinin sırtına değdiği söyledi. Habibullah da, bir değnek getirmelerini ve Ukkaşe'den de gelip değnekle hakkını almasını söyledi. Bu durum karşısında hayrette kalan sahabe donup kaldı. 

Hazreti Ebu Bekir, Ömer, Ali başta olmak üzere, öne çıkıp, değnekle Ukkaşe'nin kendi sırtlarına vurmasını söylediler. Daha sonra bunlara, Peygamber Efendimizin torunları Hazreti Hasan ve Hüseyin de benzer teklifte bulunarak katıldılar. Çünkü, hiçbirinin Peygamber Efendimizin sırtına değnekle vurulmasına tahammülleri yoktu. Ancak, Peygamber Efendimiz bunların hiçbirine izin vermedi. Sırtını açarak (Ukkaşe, kendisine değnek değdiği zaman sırtının açık olduğunu söylediği için) Ukkaşe'ye, "hakkını al" diyerek vurmasını istedi. Ukkaşe, Peygamber Efendimizin açık sırtını öperek, "anam babam sana feda olsun Ya Resulallah! Senden hak iddia etmek benim ne haddime!" diyerek karşılık verdi. 

Peygamber Efendimiz hakkını helâl etmesini ısrarla istedi. Ukkaşe, kendisine şefaatçi olmasını isteyerek hakkını helâl ettiğini söyledi. Bu talepten sonra Peygamber Efendimiz, "Kim cennetteki arkadaşımı görmek isterse bu yaşlı adama baksın" diyerek iltifatta bulundu.

Peygamber Efendimiz bu hareketiyle, kul hakkıyla Allah'ın huzuruna gidilmemesi gerektiğini en güzel şekilde göstermiş oldu. Peygamber Efendimiz, başka bir zaman, cennete gideceklerin özelliklerini aktarırken, yetmiş bin kişinin hesapsız cennete gireceğini, bunların da; sihir yapmayan ve yaptırmayan, Allah'a tevekkül eden kimseler olduğunu mealen buyururken, Ukkaşe de o topluluktan olması için duâ etmesi ricasında bulunmuş, Peygamber Efendimiz de duâ ederek, "sen onlardansın" müjdesini vermişti.

Sahabenin önemli simalarından olan Ukkaşe, fazilet ve kemal sahibi bir sima olarak tanındı. Herkesin sevgi ve saygısını kazandı. Peygamber Efendimizin vefatından sonra, Hazreti Ebu Bekir döneminde de kısa bir süre yaşadı. Bu arada, yalancı peygamberler ortaya çıkmış ve dinden dönenler olmuştu. Bunların üzerinde gönderilmek üzere Halid bin Velid komutasında hazırlanan orduya katıldı. Daha sonra meydana gelen Yemame Savaşı'nda bazı sahabelerle birlikte şehit düştü (632). İşte bu savaşta, sahabenin önemli simaları şehit düşünce, Hazreti Ebu Bekir Kur'ân-ı Kerim'i toplama kararı almıştır.

Ukkaşe bin Mihsan'ın, mezarı Nurdağı İlçesi'nde bulunmaktadır. Türbesi halen önemli ziyaretgâhlardan bir tanesidir. Yöredeki insanlar, bu büyük sahabeye hürmet ve atfen ismini kendi çocuklarına verdiklerinden, bölgede Ökkeş ismine sıkça rastlanılmaktadır.

Bilgi için Sayın Ali Yalçın'a teşekkür ederiz.