Haymana Genel Bilgi

Haymana Bir Görünüm

İç Anadolu Bölgesi'nde Ankara iline bağlı olan Haymana'nın kuzey ve kuzeydoğusunda Gölbaşı, doğusunda yine Gölbaşı ve Bala, batı ve kuzeybatısında Polatlı, güneydoğu ve güneyinde Konya İli ile çevrilidir. Ankara'nın güney kesiminde yer alan Haymana bir plato niteliğindedir. Cihanbeyli platosunun devamı olan, yer yer ova ve bazen de yayla özelliğini taşıyan platonun batısında yüksekliği 1.400 m.ye ulaşan dağlar yer alır.

İlçenin denizden yüksekliği 1.259 metre olup, yüzölçümü ise 2.976 km2'dir. 2000 Yılı genel Nüfus sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 54.084'tür.

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bitkisel ve hayvansal üretim modern yöntemlerle yapılır. İlçenin verimli ve geniş topraklarında buğday, arpa, şeker pancarı ve baklagiller başta olmak üzere, çeşitli ürünler yetiştirilmektedir. Ayrıca yörede çok sayıda koyun yetiştirilir, özellikle merinos koyunu önde gelmektedir. İlçe topraklarında mangenez yatakları bulunmaktadır.

Haymana'ya bu ismin verilişi iki söylentiye dayanmaktadır. Divan-ı Lügat-ül Türk’e göre Haymana mera, otlak, yeşillik anlamına gelen bir sözcüktür. Diğer söylentiye göre Malazgirt Savaşı'ndan sonra (1071) Anadolu’ya yerleşen Türk boylarından Kaya Aşireti’nden bazılarının Ankara’nın batısındaki Karacadağ ve bugünkü Haymana dolaylarına yerleşmişlerdi. Ertuğrul Bey'in önderliğinde buraya gelen bir grup vardı. Ertuğrul Bey’in annesinin ismi Hayme Hatun idi. Söylentiye göre Hayme Hatun öldüğü zaman kaplıca yakınlarına gömülmüştü. Çok sevilen Hayme Hatun'un ismini ölümsüzleştirmek için kaplıca çevresine Hayme Ana adı verilmiş ve bu isim zamanla Haymana’ya dönüşmüştür.

Gavur Kale

Kent merkezine uzaklığı 73 km. olan Haymana kaplıcalarıyla dünyaca ünlüdür. Kaplıcaların tarihi Hititlere kadar uzanmaktadır. Hititlerden sonra Romalılar devrinde kaplıca tesisleri yeniden onarılmış, ayrıca kaplıcanın 1-1.5 km doğusunda halen harabeleri bulunan bir şehir kurularak, bu bölge bir su tedavi merkezi haline getirilmiştir.

Haymana'nın çeşitli yerlerinde yapılan kazılarda ortaya çıkan kalıntı ve buluntular yöre tarihinin çok eski yıllara kadar indiğini göstermektedir. Bu araştırmalar Paleolitik, Kalkolitik ve Tunç devirlerinde yörede bir yerleşim olduğunu göstermektedir. Özellikle Kral Yolu'nun buradan geçmesi de yörenin önemini arttırmıştır.

Gavur Kalesi kazılarında ortaya çıkan kültür tabakaları Hititlerin MÖ.2000'de buraya yerleştiğini ortaya koymuştur. MÖ.1600 yıllarında yapıldığı sanılan Gavur Kalesi Hititlerin bu yıllarda Haymana'da yerleştiğini gösteren kanıttır. XIX.yüzyılda ilk kez gezginlerin gördüğü ve bilim dünyasına tanıttığı tepe üzerinde dik kayaların güneye bakan yüzünde yer alan; birbiri ardına yürüyen iki tanrı, karşılarında oturan bir tanrıça kabartması ve bu kayalığın çevresindeki iri bloklardan oluşan duvarlar ile dikkati çekmiştir. Bu kaya kabartmaları Hititlere özgü eserler olup, Anadolu’nun birçok yerinde de benzerleri ile karşılaşılmaktadır. Bunlar MÖ.2000'de yöredeki Hititlerin varlığına işaret etmektedir. Hititlerden sonra Frigyalılar ve Galatlar yöreye yerleşmişlerdir. Ankara yöresi Galatların en büyük merkezlerinden biri olmuş ve kaplıcalarından ötürü de burada uzun süre hüküm sürmüşlerdir. MÖ.25'de Romalılar, İmparator Augustos döneminde buradaki kaplıcalardan yararlanmışlardır. Nitekim bugünkü kaplıcaların 1-1,5 km. doğusunda bulunan Yılanteseri denilen yerdeki kalıntılar bu döneme işaret etmektedir. Romalılar Haymana yöresini şifa merkezi olarak kabul etmiş, Bizanslılar döneminde de buradan aynı şekilde yararlanılmıştır. 395-1073 yılları arasında Ankara çevresinde yerleşen Bizanslılar Haymana'yı ordularının kışlık konaklama yeri olarak seçmişlerdir. Bu yüzden de Haymana'nın bir çok yerinde Bizans kalıntıları ile karşılaşılmaktadır. Bunların başında Culuk, Çalış, Cingirli, Durutlar, Emirler eski çalış, Kadıköy, Sarıgöl, Türk höyüğü, Yeniköy, Karahoca, Kara Süleymanlı, Kızılkoyunlu, İkizce, Boyalık, Çayırlı, Çerkezhöyük, Karaağızlı, Oyaca'da günümüze ulaşan kalıntılar gelmektedir.

Haymana'dan Bir Görünüm

Haymana, 1127 yılından sonra Selçukluların egemenliğine geçmiş ve Kutluhan Köyü yakınındaki Kutluhan camisi ve Yenice Köprüsü (1188) o dönemden günümüze gelen eserlerdir. Moğolların Anadolu istilasından sonra Haymana yöresi de onların eline geçmiştir. Yavuz Sultan selim zamanında Osmanlı topraklarına katılan (1521) Haymana, Ankara Anadolu eyaletinde kendi ismiyle tanınan bir sancak ve Kadılık merkezi olmuştur. Daha sonra bu sancak Ankara, Ayaş, Yabanabad, Çubuk, Şorba, bacı, Yörük, Murtazabad, Çukancak kazalarına ayrılmıştır. Bunlardan Yörük kazası, büyük ve küçük Haymanalar ile Uluyörük, Aydınbeyli, Karakeçili diye adlandırılan ve sancağın güneyini kaplayan yörük bölgesini kapsıyordu. XIX.yüzyılın ilk yarısında 264 köye sahip olan Haymana, bir kaza merkeziydi. Bugünkü Haymana başlangıçta Sivri köyündeydi. 1862’ büyük bir yangın sonucu hükümet konağı yanınca, Sivri Köyü'nden bugünkü Haymana’ ya 7 Km. uzaklıktaki Sarı Değirmen ( Elif ) Köyüne geçici olarak taşınmıştır. 1880 yılında ise kaza merkezi bugünkü yerinde kurulmuştur.

İstiklal Savaşı sırasında, Sakarya Meydan Savaşı Haymana'nınn stratejik yönden önemini ortaya koymaktadır. Bu yüzden Haymana Türk ve Yunan orduları için askeri yönden çok önemli idi. Yunanlılar Anadolu'nun içlerine ilerlediklerinde Haymana'ya gelerek Ankara'yı tehdit etmeleri halk üzerinde ve Mecliste büyük sıkıntılar yaratmıştı. Atatürk'ün Başkomutanlık karargâhı da Ankara Polatlı karayolu üzerindeki Alagöz'de kurulmuştu. Ancak, Türk kuvvetlerinin baskısından ötürü Yunanlılar buradan 12 Eylül 1921 günü çekilmek zorunda kalmışlardır.

Haymana'dan Bir Görünüm

İlçede arkeolojik yönden önemli eserler bulunmaktadır. Buradaki ilk arkeolojik araştırmayı Atatürk'ün isteği doğrultusunda H.H.Vonder Osten tarafından yapılmış ve Hititlerin ibadet yeri olarak bilinen Gavurkale'de önemli bir Frig yerleşmesi ortaya çıkarılmıştır (1930). Burada 1998 yılında Anadolu Medeniyetleri Müzesinin yapmış olduğu kazılarda ortaya çıkan eserler müzeye konmuş ve Gordiondakilerle çok yakınlığı olduğu görülmüştür. Türkhöyük Köyü sırıları içerisinde bulunan mezarlıkta mermer sütunlar ortaya çıkarılmış olup, bunlar Roma ve Bizans dönemine tarihlendirilmiştir.Oyaca'nın yakınındaki Külhöyük'te Anadolu Medeniyetleri Müzesi 1992 yılında kazı çalışmaları başlatılmış ve çalışmalar sürmektedir. Bu höyük de önemli bir Hitit yerleşim merkezidir. Kazılar sonunda Hititlerin mimari yapısı, sarnıçları ve surlarının yanı sıra ele geçen keramik, bronz gibi buluntular, Haymana yöresinin 5.000 yıl öncesinden itibaren iskân edildiğinin en açık göstergeleridir.

Haymana'nın çeşitli köylerinde ortaya çıkan mezar taşları ve stellere dayanılarak Bizans döneminde Heliopolis kentinin burada iddia edilmişse de bu iddia kesinlik kazanamamıştır. Örneğin; Yenice beldesi yakınlarında bulunan bir mezar taşı üzerinde de şu ibareye rastlanmıştır: “Burada Nikolos kilisesinin ve Heliopolis şehrinin başpapazı Aurelios Monios’un karısı Aureliya Muna yatıyor. Bu taşı kocası ve yedi çocuğu ile beraber onun hatırası için diktiler.”

Haymana Kaplıcaları ile de ünlü bir ilçedir. Anadolu’ da ki şifalı kaynakları ilk kullanan kavmin Hititler olduğu sanılmaktadır. Yıllar önce Haymana kaplıcasının olduğu yerde yapılan kazılardan çıkan havuz parçalarının Dereköy yakınındaki Hititi ibadet yeri olduğu kesinlik kazanan Gavur Kalesi taşlarıyla aynı kökenli olduğu uzmanlarca tespit edilmiştir. Tarihi Kral Yolu güzergahında bulunan Haymana kaplıcalarının, daha birçok kavim tarafından kullanıldığı sanılmaktadır. Bu bölge de Galatların bu bölgeye Galatia Salutaris yani sıcak su kaynağı adının vermesi rastlantı değildir. Hititler ve Galatlar’ dan sonra Romalılar da bu kaplıcayı geliştirmiştir. Romalılar’ ın, Hititlerin horasan harçtan yapılmış bir galeri içinde topladıkları suları daha sonra dağıtım yerine kadar olan galerileri bozulmuştur. Daha sonra toprak kanaldan düzenlenmiş olan kaplıca, Halaşlı Mehmet Ağa'nın ailesinden bir şahıs tarafından onarılmıştır. Kaplıca ilk büyük onarımını 1929 yılında Belediye Başkanı olan Bekir Fahri Daldaloğlu zamanında görmüştür.
 

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, haymana.gov.tr ve www.haymana.com adresinden alınmıştır.