Ürgüp Genel Bilgi
İç Anadolu Bölgesi’nde, Nevşehir İli’ne bağlı bir ilçe olan Ürgüp, batısında Nevşehir ili Merkez ilçesi, güneydoğusunda Kayseri, güneybatısında Derinkuyu, kuzeyinde Avanos ile çevrilidir. Nevşehir’in güneydoğu kesiminde yer alan Ürgüp’ün yarısı orta yükseklikteki düzlüklerden, yarısı da dağlık alanlardan oluşmaktadır. Dağlık alanların kuzeyindeki Kızılırmak Vadisine doğru alçalan arazi, Erciyes Dağı’nın püskürttüğü tüfler ve bazalt lavları ile kaplıdır. Burada Peribacalarına ve aşınma sonucu oluşmuş vadilere rastlanmaktadır. Ürgüp’ün doğu, güneydoğu ve güneyini Hodul Dağı (1.949 m.) engebelendirir.
İlçe topraklarından kaynaklanan sular kuzey kesimindeki Kızılırmak’a katılmaktadır. Hodul Dağı yamaçlarından kaynaklanan küçük dereler ile Damsa Çayı da Kızılırmak’a katılır. İlçede Damsa Çayı üzerinde sulama amaçlı Damsa Barajı ve küçük bir baraj gölü bulunmaktadır. İl merkezine 18 km. olan ilçenin yüzölçümü 574 km2.dir. Toplam nüfusu ise 33.210’dur.
İlçenin bitki örtüsü step görünümündedir. Ormanlık alanı yoktur. İç Anadolu’nun tipik Karasal İkliminin hüküm sürdüğü ilçede yazlar sıcak ve kurak, kışlar sert, soğuk ve yağışlı geçer.
İlçenin ekonomisi tarım, turizm ve halıcılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında; buğday, arpa, çavdar, patates, soğan gelmektedir. Meyve olarak da armut, üzüm yetiştirilir. Halıcılık geleneksel bir uğraş olup, köylerde ev tezgâhlarında halı ve düz yaygı olarak dokunmaktadır. İlçe sanayii tarım ürünlerinin işlenmesine dayalıdır. Şarap, pekmez, marmelat, yer karosu ve turistik eşya yapımına yöneliktir. Turizm ilçe ekonomisinin en önemli gelir kaynağıdır. Göreme Tarihi Milli Parkı’nın bir bölümünün ilçe sınırları içerisinde oluşu, ilçenin doğal ve kültürel varlıkları nedeni ile turizm son yıllarda daha çok gelişmiştir. Buna bağlı olarak ilçede otel, motel ve pansiyon gibi konaklama tesisleri bulunmaktadır. Ayrıca Ortahisar yöresinde yapılan ve Limonluk denilen yer altı depolarında Akdeniz’den getirilen limonlar olgunlaşıncaya kadar bekletilir.
Ürgüp ve civarındaki ilk yerleşim antik adı “Tomissos” olan Damsa Çayı’nın doğusundaki Avla Dağı etekleridir. Daha geç dönemlere ait en önemli kalıntılar ise Ürgüp kasaba ve köylerinde bulunan Roma Dönemi’ne ait kaya mezarlardır.
Ürgüp yöresinde ilk kez Hititler yerleşmiştir. Hititlerden sonra Kimmerler’in Frig egemenliğine son vermesi sonucu yörede Medler (M.Ö.585), daha sonra da Persler (M.Ö.547) hakimiyet kurmuşlardır. Makedonya Kralı İskender M.Ö.334 ve 332’de Pers ordularını arka arkaya bozguna uğratarak bu büyük İmparatorluğu yıkmıştır. Büyük İskender, komutanlarından Sabiktas’ı bölgeyi denetim altına almakla görevlendirince, halk buna karşı çıkmış ve eski Pers soylularından Ariarathes’i kral ilan etmişlerdir. I.Ariarathes (M.Ö.332-322) Kapadokya Krallığı’nın sınırlarını oldukça genişletmiştir.
İskender’in ölümüne kadar barış içinde yaşayan Kapadokya Krallığı, Roma’nın bir eyaleti olduğu M.S 17 yılına kadar varlığını korumak için Makedonyalılarla, Pontuslularla, Galatlarla, Romalılarla mücadele etmiştir. M.S.17’de Tiberius Kapadokya’yı Roma’ya bağlayarak bölgedeki kargaşaya son vermiştir. Romalılar bölgeyi ele geçirdikten sonra batıya bir yol yaparak Ege’ye ulaşımı sağlamış, bu yol askeri ve ticari bakımdan çok önem taşımıştır. Bu dönemde Anadolu’da yayılmaya başlayan ilk Hıristiyanların bir kısmı büyük şehirlerden köylere göç etmeğe başlamışlar, Kayseri’nin önemli bir din merkezi haline geldiği IV. yüzyılda, Göreme, Ürgüp ve çevresine gelen Hıristiyanlar, Kayseri Piskoposu da olan Aziz Basil’in dünya görüşünü benimseyerek kayalar içinde manastırlar kurmuşlardır.
Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle Kapadokya Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) hakimiyetine geçmiştir. VII.yüzyılın ilk yıllarında Kapadokya’da Sasanilerle Bizanslılar arasında yoğun savaşlar olmuş, Sasaniler bölgeyi 6-7 yıl kadar ellerinde tutmuşlardır. 651’de Halife Osman Sasanileri yıkınca bölge bu kez Arap-Emevi güçlerinin akınlarına uğramıştır. Bizanslılar döneminde İkonoklazm hareketi yaygınlaştığından Hıristiyanların bağnaz baskısından kaçan aydın görüşlü Hıristiyanlar buraya sığınmıştır. Bu yüzden de Ürgüp yöresinde yapılan kiliselerin fresklerinde İncil’den alınma resimlere geniş yer verilmiştir. Bu da günümüzde Ürgüp’ün turistik yönden önem kazanmasında büyük rol oynamıştır.
Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra, 1077’de Anadolu Selçuklu Devleti kurulunca, bu topraklar da Orta Asya’dan gelen Türk egemenliğine girmiştir. Kapadokya yöresi 1071’den önce VII.ve VIII.yüzyıllarda doğudan İran-Sasani, güneyden gelen Arap-İslam akınlarına hedef olmuştur. Hititler döneminden kalma yörede bulunan 200’e yakın yeraltı şehri bu akınlar zamanında geliştirilmiştir. 1308 yılında Anadolu Selçuklu Devleti yıkılınca Moğol istilasına uğramıştır. Anadolu Selçuklu Devleti yıkılınca Timur’un daha sonra da Eratna Bey’in hakimiyetine giren yöre 1381’de Kadı Burhanettin tarafından ele geçirildiyse de 1397’de Karamanoğullarının eline geçmiştir. 1397’de Yıldırım Beyazıt Karaman ilini topraklarına katınca Nevşehir ile birlikte Ürgüp de Osmanlı topraklarına dahil olmuştur. Yıldırım Beyazıt 1402 Ankara Savaşında Timur’a yenilince yeniden Karamanlı Beyliği yörede egemen olmuştur. II. Beyazıt’ın Karaman Beyliği’ne son vermesi ile 1466’da kesin olarak Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde burada Hıristiyanlık etkili olmuş ve bu yerleşime Asiana ismi verilmiştir. XVI.yüzyılın başlarında altı mahalleden oluşan bir kasaba görünümünde idi. XIX.yüzyılın sonunda önemli bir merkez olmuştur. Lozan Antlaşması ile burada yaşayan Rumlar mübadele yolu ile Yunanistan’a gönderilmişlerdir.
Bizans döneminde yörenin ismi; Osiana (Assiana), Hagios Prokopios, Selçuklular Dönemi’nde Başhisar, Osmanlılar zamanında Burgut Kalesi’dir. Damsa Çayı vadisinde dik kayalar dibine oyulmuş mağara evlerden oluşan küçük bir köy iken sonraları adı taşlık ve kayalık yer anlamına gelen Ürküp olmuş ve zamanla Ürgüp’e dönüşmüştür.
XIX.yüzyıl sonlarında Konya Vilayetinin Niğde sancağına bağlı bir kaza idi. Cumhuriyet döneminde bir süre Kayseri’ye bağlı bir ilçe olarak kalmış, 1954’te de il olan Nevşehir’e bağlanmıştır.
İlçede bulunan tarihi eserlerin başında; Ortahisar Kalesi, Aziz Theodore (Tağar) Kilisesi, Pancarlık Kilisesi, Aziz Basil Şapeli, Mazı Yeraltı Şehri, Taşkın Paşa Camisi, Yaz Camisi (Mescid), Sekizgen Kümbet, Altıgen Kümbet, Taşkın Paşa Medresesi, Ürgüp Müzesi, Güvercinlikler ve Sivil Mimari Örneklerinden evler gelmektedir. Ayrıca ilçede Peribacaları, Göreme Vadisi, Pembe Vadi, Damsa Barajı ve Üzengi Deresi gibi doğal güzellikler bulunmaktadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, Nevşehir valiliği, belediyesi ve Ürgüp Belediyesi web sayfalarından alınmıştır.
