Hatuniye Külliyesi

Tokat Meydan Mahallesi’nde bulunan bu külliyeyi kitabesinden öğrenildiğine göre, Sultan II. Beyazıt annesi Gülbahar hatun için 1484 yılında cami, medrese, imaret ve sonradan da bunlara eklenen hazire ile birlikte bir yapı topluluğu olarak yaptırmıştır. Tokat’ın Osmanlı dönemine ait en erken tarihli yapısı olduğu kadar il merkezinde en geniş alanı kaplayan bir yapı topluluğudur. XVII. Yüzyılda bir ticaret ve konaklama merkezi olan Tokat’ta bu yapı topluluğu aynı zamanda sosyal bir merkez olması ile de önem kazanmıştır.

Sultan II. Beyazıt aynı zamanda bu yapı topluluğu ile ilgili olarak 21 Zilhicce 898 (4 Eylül 1493) tarihli bir de vakfiye düzenlemiştir. Bu vakfiyede de yapı topluluğunun cami, medrese, matbah (mutfak), mahzen, kiler, yemekhane, odunluk, ahır ve helâdan meydana geldiğini belirtmiştir. Yapı topluluğundan cami 1939 ve 1493 yıllarında depremden hasar görmüş, 1953 ve 1955 yıllarında da onarılmıştır.

Cami:
Külliyenin merkezini oluşturan cami, halk arasında “Meydan”, “Zincirli”, “Hatuniye” ve Gülbahar Hatun” isimleri ile de tanınmıştır. Evliya Çelebi bu camiden, Pazar Meydanındaki Zincirli Cami olarak söz etmiştir.

Cami plan şekli olarak da zaviyeli, ters T, tabhaneli camiler grubundandır. Kesme taştan yapılan bu caminin son cemaat yeri yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanmış altı yuvarlak sütunun oluşturduğu beş bölümlüdür. Her bölümün üzeri de birer kubbe ile örtülüdür. İbadet mekânının giriş kapısı üzerinde h.890 (1484) tarihli caminin yapım kitabesi bulunmaktadır. Giriş kapısı mukarnas kavsaralı olup silmelerle hareketlendirilmiştir. Dikdörtgen söveli kapının mermerden kilit taşları iki renklidir. Giriş nişinin iki yanına birer mihrabiye yerleştirilmiştir.

Son cemaat yerinden içerisine girilen ibadet mekânı kare planlı olup, üzeri dört kemerle taşınan sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Kubbeye pandantiflerle geçilmektedir. İbadet mekânının doğu ve batısındaki küçük kapılarla yan kanatlara geçilmektedir. Yan bölümlerin içerisinde ocak ve duvar nişleri bulunmaktadır ve üzerleri kubbe ile örtülüdür.

Mihrap mermerden, minber ise ahşaptan yapılmıştır. Girişin yanından çıkılan bir merdivenle de ikinci kattaki kadınlar mahfiline ulaşılmaktadır. Caminin kesme taştan sekiz cepheli kaide üzerinde, çokgen gövdeli, altı stalaktitli tek şerefeli minaresi bulunmaktadır.

Caminin avlusunda bir de şadırvan bulunmaktadır.

Medrese:
Yapı topluluğunun medresesi günümüze ulaşamamıştır. Kaynaklarda bu medreseden “Hatuniye”, “Sultan”, “Gülbahar” ve Meydan” medresesi olarak söz edilmektedir. Tokat’ın en önemli medreselerinden biri olup, Evliya Çelebi bu medreseden “…kubbenin ortası açık olup, yerde bir dikdörtgen havuzu vardır” diye söz etmiştir.

Medresenin caminin kuzeyinde “U” şeklinde planı vardı. Avlu etrafında revakların arkasında medrese hücreleri sıralanmıştı. Bu yapı kesme taştan ve tek katlı olarak yapılmıştı.

İmaret:
Hatuniye Camisi’nin doğusunda bulunan imaret, yapı topluluğu ile birlikte 1484 yılında yapılmıştır. Günümüze yalnızca temel kalıntılarının bir kısmı gelebilmiştir. Ancak bu kalıntılardan da tam planını çıkarmak mümkün olamamıştır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.tokat.gov.tr adresinden alınmıştır.