Ali Saim ÜLGEL   (1919-1963) 

Mimar. İstanbul’da dünyaya gelen Ali Saim Ülgen’in eski eserlere olan merakının çok küçük yaşlarda başlamaştır. Yakın arkadaşlarından Y.Mimar Hasan Rıza Ergezen’e göre; daha dört yaşındayken evlerinin yakınındaki Ayasofya’nın kubbelerine çıkmak istemiştir. 

Bu isteğinde öylesine ileri gitmiş ki sonunda ailesi izin alarak askerlerin refakatinde Ayasofya’nın üst örtüsünde onu dolaştırmışlardır.Ailesi ile birlikte Edirne’de bulunduğu yıllarda 9-10 yaşlarında iken zaman zaman ortadan kaybolur, kentteki eski eserleri dolaşırdı . 

İstanbul’da da bu uğraşını sürdürmüş ve daha lise öğrencisi iken “İstanbul ve Eserleri” isimli 200 sayfalık bir kitap yayınlamıştır. 

İstanbul Erkek Lisesini bitirdikten sonra tüm merak ve sevgisini eski eserler üzerinde yoğunlaştıran bir gencin eğitim yapacağı yer de Güzel Sanatlar Akademisi Mimarlık bölümü olacaktı.Nitekim de öyle oldu. Ali Saim Ülgen bununla da yetinmemiş, bir yandan mimari eğitimini sürdürürken diğer yandan da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji bölümünde Ord.Prof.Dr.A.Müfit Mansel’in derslerine devam etmiştir.

Güzel Sanatlar Akademisini bitirince de Mimarlık Tarihi ve Şehircilik Kürsüsüne asistan olmuştur.II.Dünya Savaşının başlamasından kısa bir süre önce Maarif Vekaletinin açtığı sınavı kazanmış ve Almanya’ya gönderilmiştir. Savaşın başlaması üzerine Fransa’ya geçmiş Notre Dame Kilisesinin restorasyonunda çalışmıştır.Ne var ki savaşın Fransa’ya sıçraması üzerine Türkiye’ye dönmek zorunda kalmıştır. Yedek Subaylığını Maraş’ta yaparken (1940) yörenin kendisine özgü sivil mimarisini de inceleme olanağını bulmuştur. 

Askerlik görevini bitirdikten sonra bir süre Güzel sanatlar Akademisinde ders vermiş, sonra da İstanbul Arkeoloji Müzelerinde Mimar olarak görev yapmış ve anıtlar üzerindeki ilk uygulamalı  çalışmalarına başlamıştır.Bazı kazıların sondajlarını, plan ve rölövelerinin çizimlerini üstlenmiştir. Ayrıca İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki İstanbul Eski Eserlerini Koruma Encümeninin mimarlıkla ilgili dokümanlarını hazırlamış, encümenin ilgilendiği eserlerin plan ve krokilerini çizmiştir.Bunun ardından Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Anıtlar Şubesi Müdürlüğüne atanmıştır (1946).
 
Milli Eğitim Bakanlığına bazı anıtların kötü durumunu açıklayan ve bunların vakit geçirilmeksizin kurtarılmasını içeren bir rapor düzenlemiştir. 

Bu arada da Ankara Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesinde de sanat tarihi dersleri vermiştir. Türkiye’deki eski eserlerin korunmasını, onarılmasını amaçlayan 5805 Sayılı Kanun doğrultusunda kurulan Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kuruluna üye olarak atanmıştır (1949).

Bu nedenle beklentisiz, zaman zaman Vakıflara giderek konuların aydınlanmasını sağlamıştır. Sonunda Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğündeki görevinden ayrılarak Vakıflar Genel Müdürlüğü Abide ve Yapı İşleri Dairesine mütehassıs müşavir olmuştur (1953). 

Eski eserlerin korunması ile onarılmasını içeren kitabında; anıtın ne olduğunu, ne amaçla korunduğunu, Türkiye ve Avrupa’daki korunma hukukunu, onarımını, değerlendirilmesini, bunun için yapılacak çalışmaları günün koşullarına göre yazarak konuya açıklık getirmiştir Böylece Türkiye’de bir ilki gerçekleştirmiştir.
Vakıflar Genel Müdürlüğündeki görevinden ötürü Türkiye’nin hemen her tarafına giderek eserleri incelemiştir. 

Bunu yaparken de Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu ile Vakıflar genel Müdürlüğü arasındaki ilişkileri olumlu yönde düzenlemiştir. Türkiye dışındaki Türk eserleri ile ilgilenmiş, Trablusgarp’daki Turgut Reis Türbesi ile Kudüs’te Kubbetü’s-Sahra’nın onarımında payı olmuştur. Ayrıca Suriye, Irak, Ürdün ve Pakistan’daki eserlerin onarımı için de resmi olarak davet edilmiştir. 

Vakıflar Genel Müdürlüğündeki restorasyon çalışmalarında, anıtların çevrelerindeki parazit yapılardan arındırılmasını ön planda tutmuştur. Bunları yaparken bazen meslektaşlarından, bazen basından, bazen de il yöneticilerinin yersiz tenkitlerine uğramış, bazen de yargıya kadar gitmiştir. 

İstanbul başta olmak üzere Anadolu ve Trakya’da 150’ye yakın eseri onarmış 300’den fazlasına da yardımcı olmuştur. Süleymaniye yapı topluluğu, Mehmet Ağa Camisi, Divriği Ulu Camisi, Siirt Ulu Camisi, Hacı Bektaş yapı topluluğu, Seyit Battal Gazi yapı topluluğu, Kayseri Huant Hatun Darrüşifası, Alanya Sultan hanı, Köşk Medrese Kümbetleri, Hacı Kılıç Camisi, Konya Sırçalı Mescit ve Alaeddin Camisi üzerinde en ince detayına kadar çalışmıştır. 

Ali Saim Ülgen, bir Mimar Sinan hayranıydı.Klasik Türk mimarisinin temellerini atan bu mimarın eserlerini en ince detayına kadar incelemiştir.Yıllar öncesi Atatürk’ün isteği doğrultusunda yapılması planlanan büyük boyuttaki Mimar Sinan kitabının dokümanlarını hazırlıyor, planlarını çiziyordu. Bu büyük araştırmanın tarihi bölümlerini Prof Fuat Köprülü, mimarlık bölümlerini Albert Gabriel yazacak, plan ve rölevelerini de Ali Saim Ülgen çizecekti. 

Ne var ki bu proje o günün koşullarında gerçekleşemediyse de onun çizdiği planlar ölümünden sonra yayınlandı. Rölövelerini çizdiği, restitüsyonlarını yaptığı bu eserlerin bazılarının ortadan kalkmış oluşu, onun çalışmalarının günümüzde daha da önem kazanmasına neden olmuştur. 

Bu yapılar arasında Beşiktaş Sinan Paşa Hamamı, Fındıklı Molla Çelebi hamamı, Sapanca Rüstem Paşa Kervansarayı ve imareti, Lüleburgaz Sokollu Mehmet Paşa Kervansarayı, İzmit Pertev Paşa imareti, hanı ve kervansarayı, İstanbul Ebu’l Fazıl Efendi Camisi, Kapıağası Cafer Ağa Medresesi, Fındıklı Kaptan Arap Ahmet Türbesi, Haseki Hürrem Sultan Hamamı bulunmaktadır. Mimar Sinan Mescidi 1976 yılında yıkılmış ve onun çizdiği rölövelere göre yenilenmiştir. 

Milletlerarası Türk sanatı, Türk Tarih Kurumu Kongrelerine tebliğler vererek katılmıştır.Yayınlanmış belli başlı kitapları arasında; Anıtların Korunması ve Onarılması, Bursa Anıtları Albümü bulunmaktadır.Ayrıca T.T.K.O. Belleteni, Mesleki ve Teknik Öğretim, Selamet, Vakıflar Dergisi, Arkitekt, Mimarlık, Ülkü, Fatih ve İstanbul, İlahiyat Fakültesi dergisi, Fuat Köprülü Armağanı, Türk Sanatı tarihi Araştırma ve İncelemelerinde mesleki yazıları bulunmaktadır.