Hilmi ZİYA ÜLKEN   (1901-1974) 

Araştırmacı, yazar.İlköğrenimini özel Tefeyyüz Mektebi’’nde, ortaokul ve Lise öğrenimini İstanbul Sultanisi’nde tamamladı (1918). Mülkiye Mektebi’ni1921’de bitiren Hilmi Ziya, İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi’nde Coğrafya asistanlığına atandı. 

Felsefe Bölümü’nden ahlâk, sosyoloji ve felsefe tarihi sertifikaları aldı. Şubat 1924’te Bursa Lisesi’nde Coğrafya öğretmenliğine başladıysa da aynı yıl Ankara Lisesi’nde Felsefe ve Muallim Mektebi’nde Tarih ve Coğrafya öğretmenliklerine atandı. Çok geçmeden de öğretmenlikte ek görevli kalarak Maarif Vekâleti Tercüme Heyeti üyeliğine seçildi (1925). 

Daha sonra Çapa Kız Muallim Mektebi’nde Tarih ve Psikoloji dersleri ile İstanbul Erkek Lisesi’nde Felsefe dersleri öğretmeni olarak görev yaptı(1933). Üniversite Reformu’na kadar İstanbul Erkek Öğretmen Okulu, Galatasaray ve Kabataş liselerinde Felsefe ve Sosyoloji öğretmenlikleri görevini sürdürdü. 

Reform’ dan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Türk Medeniyeti Tarihi Kürsüsü geçici kadrosuna "profesör muavini" olarak atandı ve alanında araştırmalar yapmak üzere Berlin’e gönderildi. 

1941 yılına kadar İstanbul Üniversitesi’nde doçent sıfatıyla Türk Tefekkürü Tarihi dersleri veren Hilmi Ziya, o yıl Felsefe Bölümü Başkanı Ord. Prof. Dr. Ernst von Aster ve Prof. Dr. Şerafettin Yaltkaya’nın önerisiyle profesörlüğe yükseltildi.

İslâm Felsefesi, Sosyoloji ve Değerler Felsefesi derslerini vermeye başladı. Maarif Vekâleti, 1944 yılında Sosyoloji dersini kürsü haline getirerek yönetimini ona verdi. Ayrıca bu dönemde İstanbul Teknik Üniversitesi’nde Sanat Tarihi derslerine de girdi. Ernst von Aster’in 1948’deki ölümünden sonra, 1949’ da yeni kurulan Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Sistematik Felsefe Kürsüsü’nde ek görevli olarak çalışmaya başladı. 1957’de ordinaryüs profesörlüğe yükseltildi. 

27 Mayıs 1960 müdahalesinden sonra Milli Birlik Komitesi tarafından çıkarılan kanunla Felsefe Bölümü’ndeki görevine son verildi. 1962’de bu kanun yürürlükten kalktıysa da İstanbul’a dönmedi ve İstanbul Üniversitesi’ndeki görevinden (1962) istifa ederek Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi kadrosuna geçti. 1968’de yeni kurulan Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde ek görevli olarak Eğitim Felsefesi dersleri verdi. 

Hilmi Ziya Ülken’in oldukça geniş yelpazede ve çeşitlilikte bir yayın ve mesleki örgüt hayatı vardır. Cumhuriyet öncesinde çıkan Mihralı ve Anadolu dergilerinin kurucuları arasındadır.Cumhuriyet’ten sonra İnsan, her Ay, Tan, yeni İnsanlık, istanbul dergi ve gazetelerinde yazıları ve yılda bir kez kitap halinde yayınladığı Sosyoloji Dergisi’ndeki araştırmaları ile ünlendi. 

1933’ten sonra Felsefe Yıllığı’ nın ikinci sayısının yanı sıra yalnız bir sayı yayınlanabilen Felsefe Tercümeler Dergisinin (Ocak 1947) Felsefe Bölümü tarafından yayınlanmasında önemli rol oynadı. Sosyoloji Kürsüsü’nün yayın organı olan Sosyoloji Derneği’nin 1941-1960 yılları arasında yayınlanmasını sağladı. Üniversite dışında ise 1938-1943 yıllan arasında İnsan dergisini yayınladı.

Eserlerinden bazıları: 

İçtimaiyat Hakkında İptidai Malumat (1924), 
Umumî Ruhiyat (1928), 
Felsefe Dersleri: Bilgi ve Vücut Nazariyeleri (1928), 
Aşk Ahlâkı (1931), 
Umumî İçtimaiyat (1931, 2. baskı: Sosyoloji, 1943), 
Türk Tefekkür Tarihi I-II (1932-1933), 
İnsani Vatanperverlik (1933),
İçtimai Felsefe Tenkitleri I: Telifçiliğin Tenakuzları(1933), 
Türk Feylosofları Antolojisi (1935), 
Uyanış Devrinde Tercümenin Rolü (1935).