Yorgancılık ve baston üretimi aslında unutulmaya yüz tutmuş pek çok el sanatı gibi çağa ve değişen değerlere meydan okumaya çalışıyor. Sakarya’nın Memduhiye köyünde Nihat Çakıner'in ürettiği işlemeli bastonlar ile zanaatkar Hasan Kar'ın yorganları ise inovatif dokunuşlar sayesinde bunu başarabiliyor.

Yün yatakları özel bir yöntemle ortopedik hale getiren ve böylece yıkama- çırpma derdine son veren Hasan Kar, üstelik bir de hiç deforme olmayan yastık üretti.

Nihat Çakıner'in ürettiği bastonların ise Türkiye'de bir benzeri yok. Kimi saatli, kimi arslanbaşı modelinde ama hepsi mutlaka motifli olan bastonların müşterileri arasında Japonya Başbakanı da bulunuyor.

Önce yorganı inceltti

Sakarya’daki en eski el sanatlarından olan yorgancılık yüzyıllardan beri yapılıyor. Yorgancılıkta 3. kuşağı temsil eden Hasan Kar, yüzyıllık yün ve pamuk yorganlara, günün trendlerini yakalayarak inovatif açılımlar getirmiş. Örneğin normalde ancak 3 kilo pamuk ya da yünden yapılabilecek yorganları, 1 kilo 250 gramdan yapmayı başarmış. Doğalgaza geçiş sürecinde evlerde artık eski kalın yorganlara itibar edilmediğini fark ederek bu yeniliği gerçekleştirdiğini anlatan Kar, ürününün kulaktan kulağa duyulması sayesinde bugün İstanbul, Ankara, İzmir gibi birçok büyükşehirden sipariş aldıklarını söylüyor. Yorganın hiçbir yerinde, naylon gibi sağlıksız malzemelerin kullanılmadığını belirten Kar, “Bizden bir yorgan alan, gidip bütün yorganlarını değiştirme ihtiyacı hissediyor” diyor.
Hasan Kar bir de iki bölümden oluşan bir ortopedik yastık üretmiş. Kar’ın TPE’den (Türk Patent Enstitüsü) patentini aldığı bu yorganın iç kısımda silikon ve kırpıntı sünger, dış kısımda ise tamamen pamuk kullanılmış. El işçiliğiyle üretilen bu yastıktan başınızı kaldırdığınızda hemen eski halini alıyor.

Yorganın kitabını yazan adam

Sakarya’da 50 yıldır yorgancılık yapan Hasan Kar yün yatakları ise global ısınmanın etkisiyle ortopedik hale getirmiş. Hanımların her yaz yün yatakları yıkadığına dikkat çeken Kar,”Böyle bir ortamda kısıtlı olan su kaynaklarının tasarruf edilmesine kendisi de ürünü ile katkıda bulunmak istemiş. Kar “Buna bir son vermek için yün yatağı alıp ortopedik hale getirdik. Yatağımızda yün, sünger ve pamuk yer alıyor. Süngeri bir tarafında 10 kilo yün, diğer tarafında 10 kilo pamuk kullanılıyor. Ortada kalan süngerle pamuk ve yün birbirinden ayrılıyor. Böylece yatak ne kadar kullanılırsa kullanılsın çökmüyor” diyor. Kar’ın buluşuyla özellikle yün yatakların hâlâ sıkça kullanıldığı Orta Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygın olarak gördüğümüz yün çırpma işi de tarihe karışacak. Kar, “Büyük şehirlerde bile sokak ortasında hanımlar yatak yünü çırpıyor. Bazıları bu eziyete katlanmamak için yün yatağını atıyor. Ben de bu yünlerin çöpe gitmesini engellemek ve bu zahmeti bitirmek istedim. Yapması kolay. Evde hanımlar bile yapabilir. Müşterilerim arasında çok sayıda doktor var.” diyor. Orta sertlikte olması sebebiyle bel ağrılarına da iyi gelen yataklar 20 yıl garantili olarak satılıyor. Yorganlara Osmanlı desenleri, tarihi motifler, doğadan manzara ve çeşitli hayvan figürleri ile sadece iğne ve iplik kullanarak desen veren Kar, yaklaşık 150 yorgan örneğini fotoğraflayarak, yayınladığı kitaplarına da koymuş.

Tamamen el emeği göz nuru olan ve başta Taraklı, Akyazı ilçeleri ve Kayalar Memduhiye Köyü’nde olmak üzere yaşatılan bastonculuk, özellikle Kayalar Memduhiye Köyü’nde biçim ve işleme zenginliği bakımından nitelikli bir biçimde üretiliyor.

Hammadesinin tamamı ya da büyük bir bölümü ağaçtan imal edilen bu bastonlarda Yılanbaş, Kurtbaş, atbaşı, Balıkbaşı,Kartal başı ve Arslan başı gibi motifler yer alıyor.. Baston ve asaların sap kısımları; gümüş, altın, kemik, sedef gibi malzemelerden, gövde kısımları ise gül, kiraz, abanoz, kızılcık, bambu, kamış vb. ağaçlardan yapılıyor. Günümüzde değişik biçim ve malzemeden yapılmış, sapları ve gövdesinde boya, metal işlemeli motifler, elle tutulan bölümünde birçok farklı materyal kullanılan yenilikçi bastonlara, yerli tüketiciler kadar yabancı turistler de özel ilgi gösteriyor. Bu da baston ustalarını özel siparişler hazırlama yoluna sevk ediyor. Sakarya’da baston yapımı, geleneklere bağlı olmakla birlikte zamanın gerektirdiği tüm yeniliklere kısa zamanda uyum sağlayabilen bir yapıya dönüşmüş.

Ağaç değil birer sanat eseri

Ağaç, bu ustaların elinde ağaç olmaktan çıkıyor adeta, her defasında “bir benzeri daha olmayan“ sanat eserlerine dönüşüyor. Sakarya Kayalar Memduhiye’de 25 yıldır bu işi yapan Nihat Çakıner bu ustaların en eskilerinden. Çakıner aslında İstanbul’da sanayicilik yapıyor. Kolonya imalatçıları için iğneden ipliğe aklınıza gelen her şeyin üretimini yapıyor. İstanbul’un yanı sıra Arabistan’da da mağazaları var.

Kovalayan köpek, yeni bir yol açtı

25 yıl önce Sakarya Kayalar Memduhiye’den bir yazlık alıyor. İstanbul’daki işlerinden böylece uzaklaşıyor. Bol bol yürüyüşlere çıkıyor, sık sık da köpeklerin saldırısına uğruyor. İşte böyle bir saldırı sırasında ağaçtan bir dal kopartıp hayvanı kaçırıyor. Sonra nerden aklına geldi ise bu daldan bir baston yapıyor. Çakıner, şimdi tek kişilik imalathanesinde her çeşit baston imal eden bir girişimci, üstelik Adapazarı’nda bu ürünlerinden dolayı 2003 yılında geleneksel el sanatları alanında "yılın sanatçısı" seçilmiş.

Silahlı, saatli bastonlar

Yaratıcılığın doruk noktasına ulaştığı modelleri var Çakıner’in. Saatli baston, silahlı baston ve yaprak toplamak için ucunda sivri bir metalin olduğu baston gibi… Gül, kiraz, abanoz, kızılcık, bambu ve kamıştan yapılan bastonların sap kısımlarında ise genellikle gümüş, altın, kemik, sedef gibi malzemeler kullanılıyor. Motifsiz çalışmamaya özen gösteren Çakıner, “Bugün Türkiye’de kimse bunu yapamaz, çünkü para kazanamaz” diyecek kadar da iddialı.

Nihat Çakıner’in ürettiği bastonların aynısını bulmanız mümkün değil, her biri bir diğerinden farklı. Belki de bu nedenle onun bastonları pek çok ünlü ismin ilgisini çekmiş. Genelkurmay eski Başkanları Hilmi Özkök ve Yaşar Büyükanıt’a, Anayasa Mahkemesi üyelerine hediye olarak onun bastonlarınan verilmiş. Onun bastonlarının ünü Japonya’ya kadar uzanmış. Japonya Başbakanı Yasuo Fukuda da bu bastonların ünlü müşterileri arasında.