Tekirdağ Sivil Mimari Örnekleri

Tekirdağ sivil mimarisi Osmanlı kültürünü günümüze kadar taşımıştır. Bununla beraber Anadolu mimarisinden de doğa ve kültürünün etkisiyle ayrılan özellikleri bulunmaktadır. XX. yüzyılın ikinci yarısında başlayan yeni yapılaşmadan da büyük ölçüde etkilenmiş, eski geleneksel örneklerin yerini beton bloklar almıştır. Günümüzde Tekirdağ’ın eski konutları Ertuğrul, Yavuz, Orta Cami, Eski Cami, Hürriyet, Aydoğdu, Gündoğdu, Turgut ve Zafer mahallelerinde görülmektedir. Ne var ki, bu kültürel doku da her geçen gün biraz daha etkilenmekte, sit alanı olmalarına karşılık sivil mimari örnekleri gün geçtikçe azalmaktadır.

Eski Tekirdağ evlerinin sokağa bakan cepheleri önem kazanmış ve bunların gösterişli olmalarına özen gösterilmiştir. Çoğunlukla sokakların iki kenarında sıralanan bu evler cumbaları, balkonları ve pencere parmaklıkları ile dikkati çekmektedir. Cephe düzeninde cumbanın ayrı bir önemi vardır. Tekirdağ’da değişik cumba tipleri uygulanmıştır. Bunlar tek çıkmalı, çift çıkmalı, kat çıkmalı, gönyeli çıkmalı ve köşe çıkmalı gibi gruplara ayrılmıştır.

Tekirdağ’ın sivil mimarisi dini yapıların aksine ahşap ve kısmen de kâgirdir. Bu evler bezeme yönünden zengin görünümlü olup, bir kısmı da geniş bahçeler içerisinde yapılmışlardır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre XVII. yüzyılda Tekirdağ’da on bir konak ve büyük evin var olduğu öğrenilmektedir. Bunların yanı sıra bazı saraylar olduğu da bilinmektedir. Bunların başında Hamamcı Paşa, Mazhar Mustafa Ağa, Yeniçeri Serdarı, Kethüda Yeri ve Çeribaşı sarayları geliyordu. Evliye Çelebi’nin sözünü ettiği bu saraylardan hiçbiri günümüze gelememiştir.

Tekirdağ’da yapılanmasında şehrin deniz kenarında oluşu, coğrafi, ekonomik ve kültürel etkenler büyük rol oynamıştır. Eski Tekirdağ evlerinde yükseklikler birbirlerine uyumu biçimde, birbirlerinin manzaralarını kapatmayacak şekilde yapılmışlardır. Bu arada evler deniz kokusunun içerilere kadar girmesini sağlamak amacıyla denize dik olarak düzenlenmiştir.

Tekirdağ’ın eski evleri bir veya iki katlı olarak ahşaptan yapılmışlardır. Duvarları ahşap çatkılı olup araları kerpiç dolguludur. Dış cepheler yatay olarak ahşap kaplamalıdır. Temel ve zemin katlarda ise büyük ölçüde taştan yararlanılmıştır. Odalar büyük bir sofa veya taşlığın çevresinde sıralanmıştır. Büyük evler ve konaklar harem ve selamlık düzenindedir. Bu yapılar ya aynı yapı içerisinde ya da ayrı bloklar halinde düzenlenmiştir. Çatı katlarına evlerde ayrı bir yer verilmiştir. Bazı örneklerde ise çatı katları üzerleri örtülü balkon şeklindedir. Evlerin ön cephelerinde bulunan girişler de çift kanatlı, ağaç oyma bezemeli kapılar çoğunluktadır. Bu kapılar bir niş şeklinde içeriye çekilmişlerdir. Birinci kata mermer merdivenlerle dıştan çıkılmıştır. Bazı örneklerde ise çift taraflı merdivenler görülmektedir. Zemin katlar çoğunlukla taştandır ve bunların ayrı birer kapıları vardır. Zemin katlarda kiler, depo, ocak gibi evin gereksinimini sağlayan bölümler yer almaktadır. Bu kattan ikinci kata ahşap merdivenlerle çıkılmaktadır. İkinci katlar çoğunlukla ağaç direklerle desteklenen şahniş ve cumbalıdır. Evler dışa geniş ve bol pencerelerle açılmıştır. Bu pencerelerin çevresi ahşap oymalarla süslenmiştir. Üzerleri de öne ve arkaya doğru meyilli çatılarla ile örtülmüştür. Bazı örneklerde ise ika yana meyilli çatılar görülmektedir.

Tekirdağ evlerinde kapılara, bunların üzerindeki madeni tokmaklara, dış merdivenlere, pencerelere, cumbalara, cumba desteklerine, balkonlara, saçaklara, çatılara ve üst örtüdeki kiremitlere büyük özen gösterilmiştir.

Tekirdağ evlerinde sofalara önem verilmiş ve bunlar çok büyük tutulmuştur. Odaların kapılarının açıldığı sofalar ferah bir görünümdedir. Buradaki odalar birbirlerine geçmeli olmayıp hepsi ayrı ayrı sofaya açılmıştır. Böylece bu tür mimari Tekirdağ evlerini diğer yöre evlerinden ayırmaktadır. Sofalar dış ve iç sofalar olarak ikiye ayrılmıştır. Dış sofalar evin bir yüzünü veya bir köşesinde bulunmakta olup, odalar da bunun yanında sıralanmıştır. İç sofalar genellikle evin ortasından geçerek evi karşılıklı olarak ikiye bölerler.

Odalar çok geniş ve çok pencerelidir. Zeminleri tahta döşemelidir. Bu odalar diğer Anadolu evlerinde olduğu gibi yatak odası, misafir odası, yemek odası gibi bölümlere ayrılmamıştır. Her oda hem oturma, hem yemek hem de yatak odası olarak kullanılmışlardır. Duvarlarda ise yüklükler bulunmaktadır. Evlerin pencerelerinde ince tahta çubuklardan yapılmış kafesler bulunmaktadır. 

İç merdivenler ahşaptan olup, parmaklıkları, küpeşteleri iyi bir ağaç işçiliği ile yapılmıştır. Tavan süslemelerinin Türk mimarisinde kendisine özgü bir yeri vardır. Tekirdağ evlerinin en görkemli yerlerinden birisi bu tavanlardır. Günümüze ulaşan eski Tekirdağ evlerinin tavanları çoğunlukla düz olmakla beraber, ortada ahşap madalyonların oluşturduğu tavan göbekleri ve çıtalarla da yüzey bölümlere ayrılmıştır. Tavan göbekleri ayrı bir yerde hazırlanarak buraya monte edilmiştir.

Tekirdağ’da günümüze gelen evlerin başlıcaları bugün müze olarak kullanılan Rakoczi Evi, Mutasarrıf Selanikli Hüsnü Bey’in 1912–1913 yılında yaptırdığı Tekirdağ Hükümet Konağı, Muratlı Eski Hükümet Konağı, Çorlu Eski Belediye Binası, Ertuğrul Mahallesi Meserret Sokağı’nda Nüvit Arca Evi (XI. Yüzyıl), Konsatntin Evi, Namık Kemal Evi, Peştemalcı Caddesi’ndeki evler, Soğuk Kuyu Caddesi’ndeki evler, Barbaros Caddesi evleri, Büyük Avlu Sokağı’ndaki ev, Balıkçı Mahallesi’ndeki evler, Namık Kemal Caddesi’ndeki evler, Eski Bedesten Sokağı’ndaki evler, Yunus Bey Caddesi’ndeki ev, Fulya, Hamambayırı Sokağı’ndaki evler gelmektedir. Bu evler Kültür Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından tescil edilmiştir.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.tekirdag.gov.tr adresinden alınmıştır.