Yüksekova Genel Bilgi
Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Hakkari İli’ne bağlı bir ilçe olan Yüksekova, kuzeyde Van ili, kuzeydoğu ve doğuda İran, güneyde Şemdinli ilçesi, güneybatıda Irak ve Çukurca ilçesi, batıda da Merkez ilçe ile çevrilidir.
İlin doğusunda yer alan ilçe toprakları, dağlık ve engebeli bir arazi yapısına sahiptir. İlçenin kuzeyini Mordağ (3.087 m.), güney kesimini İkiyaka (Sat) Dağının batı bölümü, batısını da Cilo Dağı engebelendirir. Bu dağlar Güneydoğu Torosların uzantılarıdır. Ağrı Dağı’ndan Türkiye’nin sonra ikinci en yüksek noktası olan Uludoruk (Reşko Tepesi) (4.135 m.) Merkez ilçe sınırı yakınındadır. Diğer önemli yükselti ise Şemdinli ilçe sınırı yakınında yüksekliği 3.711 m.ye ulaşan Sat Dağı’dır. Hakkari dağlarının doğu bölümünü oluşturan bu dağlık bölgenin yüksek kesimlerinde buzullar ve bunların oluşturduğu göller bulunmaktadır.
İlçe topraklarından kaynaklanan akarsuların büyük bölümü Dicle Irmağı aracılığı ile Basra Körfezi’ne ulaşmaktadır. En önemli akarsu kuzeybatıda doğal sınırı oluşturan Büyük Zap Suyudur. Nehil Çayı ilçe sınırları içerisinde, Avorabarşin Çayı da ülke sınırları dışında Büyük Zap Suyuna katılır. İlçenin doğusundan kaynaklanan Esendere ve Meşgan Deresi de bazı küçük akarsularla birlikte İran’da birleştikten sonra kapalı bir havza oluşturan Urmiye Gölü’ne ulaşır. Dağların yüksek kesimlerindeki en büyük göller Gelyano ve Bay gölleridir. İlçenin orta kesiminde ise Türkiye’nin en büyük ve yüksek düzlüklerinden biri olan ve ilçeye adını veren Yüksekova yer almaktadır.
Deniz seviyesinden 1950 m. yükseklikteki ilçenin yüzölçümü 2.291 km2, toplam nüfusu ise 53.400’dür.
İlçede oldukça sert bir karasal iklim hakimdir. Bitki örtüsü step görünümündedir. Bazı kesimlerde meşe ve ardıç toplulukları görülmektedir.
İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yarıdan fazlası kırsal kesimde yaşayan halk genellikle hayvancılık ve ticaretle uğraşmaktadır. Ekime elverişli topraklarının azlığı nedeni ile kısıtlı miktarda buğday, patates, soğan, baklagiller, elma, ceviz ve üzüm yetiştirilir. Hayvancılıkta canlı hayvan ticaretine yönelik, yaylacılık yöntemi ile çok sayıda küçükbaş hayvan yetiştirilir. Kıl keçisi ve koyun yetiştirilir ve elde edilen kıl ve yünlerden kilim ve çadır dokunur, çorap örülür. Hayvancılığa bağlı olarak süt ve süt ürünleri tesisi ile bir et kombinası vardır. Ayrıca ilçede arıcılık da yapılmaktadır.
Yörenin tarihi çok eskilere inmektedir. Gevarruki Vadisinde rastlanan çok sayıdaki kaya resimlerinin Neolitik Çağda (MÖ.8000-3500) avcılıkla geçinen topluluklar tarafından yapıldığı sanılmaktadır. MÖ.XIII.yüzyıl Asur kaynaklarında Nairi olarak geçen yörede, Urartular yaşamış, daha sonra Krallık kurmuşlardır. Bölgenin dağlık ve engebeli olmasından dolayı ulaşımı sağlamak amacı ile bir çok yol yapmışlardır. Bunlardan sivil ve askeri amaçlı Ordu Yolu Yüksekova’dan geçmektedir. Urartulardan sonra yöre, Asurlular, Kimmerler, Medler ve Perslerin egemenliği altında kalmıştır. Daha sonra Atropaten Krallığı, Seleukos ve Part egemenliğine girmiştir MÖ.I.yüzyılda Romalılar ile Partlar arasında çekişmeye neden olan yöre, MÖ.III.yüzyılda Romalılar ile Sasaniler arasında, MÖ.IV.yüzyılda da Bizanslılar ile Sasanilerin çekişmelerine sahne olmuştur. VII.yüzyılda Arap akınlarına uğramıştır. Ardından Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safevilerin akınlarına uğramış, ancak dağlık yapısı nedeni ile çok fazla etkilenmemiştir. Genellikle bağımsızlıklarını koruyan aşiret beyliklerinin hakimiyetinde kalmıştır.
XVI.yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Halkının büyük bölümü Müslüman Kürtler ile Nasturilerden, küçük bir bölümü de Ermeniler, Keldaniler ve Yahudilerden oluşmakta idi.
XIX.yüzyıl sonlarında Van vilayetinin Hakkari sancağına bağlı Gevar kazasının sınırları içerisinde idi. XX.yüzyıl başlarında Barzani aşireti ile Nasuriler arasındaki çatışmalara sahne olmuştur.
I.Dünya Savaşı sırasında Rusların işgaline uğrayan yöre, bu işgalden 1918’de kurtulmuştur. Eski adı Gevar olan yöre 1936 yılında ilçe durumuna getirilmiş ve adı da Yüksekova olarak değiştirilmiştir.
İlçede günümüze gelebilen eserler arasında; Urartular dönemine ait Ordu Yolu, Ordu Yolu üzerindeki Keleşin ve Topzama Stelleri, Büyük Çiftlik (Hırvata) köyü kalıntıları ; Derav Vadisi Gegevran köyü yakınlarında XI.yüzyılda kayalara oyulmuş Gegevran Köyü Kiliseleri ile Kerpil Köyü Kilisesi bulunmaktadır.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.hakkari.gov.tr adresinden alınmıştır.
