Varagavank (Yedi Kilise) Manastırı

Van ili merkezine 10 km. uzaklıktaki Yukarı Bakraçlı Köyü’nde, Erek (Varag) Dağı eteklerinde bulunan, yörenin en zengin manastırı yedi ayrı kiliseden (Azize Sophia Kilisesi, Aziz Yahya Kilisesi, Meryem Ana Kilisesi, Aziz Kevork Jamatunu, Kutsal Seal Şapeli, Kutsal Haç Kilisesi, Aziz Sion Kilisesi) meydana gelmiştir. Bu yapılar değişik zamanlarda manastıra eklenmiştir. Manastırı Vaspurakan Kralı Senekerim-Hovhannes (1003–1022) yaptırmıştır. Bazı kaynaklara göre de bu manastırdan önce burada daha başka dini yapılar bulunuyordu.

Ermeni kaynaklarından öğrenildiğine göre; III. Yüzyılın sonlarında Azize Gayene ve Hripsime Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği haçın bir parçasını buraya getirmişlerdir. Söylentiye göre haçın bu parçası bir keşiş tarafından Varag Dağı’nda bulunmuş ve Varagavank Manastırı’na götürülmüştür. VII. Yüzyıldan sonra da bu haç parçası kaybolmuştur. Karal Serekerim’in bu manastırı genişleterek yenilemesi de bu haça bağlanmaktadır. Bir başka söylentiye göre de Senekerim bu haç parçasını Sivas’ın dışındaki Surp Nişan Ermeni Manastırı’na götürmüştür. Senekerim’in ölümünden sonra haçın parçası Varagavank Manastırı’na geri getirilmiş ve Eski Van’daki Surp Nişan Kilisesi’nde korunmuştur. Van’ın 1915 yılında Rus ve Ermeni işgali sırasında haç parçası kaybolmuştur.

Varagavank Manastırı’nın en eski kilisesi St.Sophia Kilisesi’dir. Güneyde bulunan bu kiliseyi Senekerim’in eşi Khoşuş 981 yılında yaptırmıştır. Kubbeli, yonca planlı olan bu kilise 1648 depreminde çökmüştür. Günümüze yalnızca apsisi gelebilmiştir. İkinci kilise St.Sophia Kilisesi’nin kuzey duvarına Aziz Yuhanna Kilisesi eklenmiştir. Bu kilise üç apsitli, üzeri kubbeli bir yapı idi. 1915 yılına kadar ayakta olan kilise yıkılmış ve günümüze gelememiştir. Bu iki kilise de manastırın birinci grup kiliseleri olarak isimlendirilmiştir.

Manastırın ikinci grubunda ana kiliseyi Kutsal Meryem adına 1003–1021 yıllarında yapılan kilise oluşturmaktadır. Bu kilisenin Senekerim tarafından yaptırıldığı sanılmakta olup, 1648 depreminde zarar görmüş ve daha sonraki yıllarda da onarılmıştır.

Ermeni mimarisinde Azize Hripsime Tipi olarak isimlendirilen bu kilise kaba moloz taştan yapılmıştır. Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen bir araziye yapılan kilise, dört yonca yaprağı plan tipindedir. Yonca planlı mekânın ortasına konik bir kubbe yerleştirilmişse de bu bölüm günümüze gelememiştir. İç mekân dört yöne açılan yarım daire şeklindeki nişler ve onların köşesine yerleştirilen odalardan meydana gelmiştir. Batı cephesinin ortasında girişi olan bölüm daha sonra yapılan büyük bir hol (jamatun) ile kapatılmıştır. Jamatunun kapısı üzerindeki bir kitabeden bu bölümün Mimar Tiratur tarafından 1648 yılında yapıldığı öğrenilmektedir. Büyük olasılıkla eski bir yapının üzerine yapılan bu bölüm 14.00x14.00 m. ölçüsünde kesme taştan kare planlı olarak yapılmış ve içerisi dokuz sahna ayrılmıştır. Bunlardan orta sahnın üzeri yüksek bir kubbe ile örtülmüştür. Buradan kiliseye geçiş kapısı Ermeni ve Selçuklu motiflerinin karışımından oluşmuş bezemelerle kaplı idi.

Kilisenin naosu üzerini kubbe örtmekte olup, tuğladan olan bu kubbenin içeriden silindirik, dışarıdan da onikigen olduğu sanılmaktadır. Kilise çeşitli silme ve bordürlerle kademeli olarak çevrelenmiştir. Ayrıca zengin bir taş işçiliği de burada görülmektedir. Dış cephedeki bezemeler arasında mukarnaslar, Rumiler, haç motifleri ve silmeler dikkati çekmektedir. Mermer giriş tuğla örgüler ve nişlerde iki renkli taşlara yer verilmiş ve içerisi fresklerle kaplanmıştır. Ancak bunların büyük bir kısmı dökülmüş günümüze ulaşamamıştır.

Jamatunun içerisinde Azize Hripsime, Azize Gayane, baş melek Mikael ve Cebrail başta olmak üzere diğer dini kişilerin freskleri bulunuyordu. Jamatonun bölümleri sivri kemerlerle birbirlerinden ayrılmış olup, her biri ayrı ayrı kubbelerle örtülmüştür.

Manastırın ikinci grubu yapılarından olan St.Seal Şapeli Kutsal Meryem Ana Kilisesi’nin kuzeybatısında ve ona bitişik olarak yapılmıştır. Meryem Ana Kilisesi’nden bir koridorla bu kiliseye geçilmektedir. Jamatunun kuzey duvarına doğu-batı doğrultusunda Kutsal Haç Kilisesi 1817 yılında eklenmiştir. Bu yapı tek neflidir ve bir süre manastırın kütüphanesi olarak kullanılmıştır. Bazı kaynaklarda bu yapıdan Aziz Sion Kilisesi olarak söz edilmiştir.

Kutsal Meryem Ana Kilisesi’nin jamatonunun güney duvarına St.Sion Kilisesi 1849 yılında eklenmiştir. İki sıra tuğla, bir sıra taş örgü duvarlı bu kilise dikdörtgen planlı ve tek neflidir. Üzeri doğu-batı doğrultusunda beşik bir tonozla örtülmüştür. Apsis yarım yuvarlak olup, duvar içerisindedir. Kilisenin batısına eklenen çan kulesi üç gözlü bir revak üzerine oturmuştur. Ancak kule yıkılmış, yalnızca iki sütunu günümüze gelebilmiştir.

Kenthaber Kültür kurulu

Fotoğraflar, www.van.bel.tr adresinden alınmıştır.