Menemen Genel Bilgi

Ege Bölgesi’nde, İzmir İli’ne bağlı bir ilçe olan Menemen, kuzeyinde Aliağa, doğusunda Manisa, batısında Foça ve Ege Denizi, güneyinde de Çiğli ile çevrilidir.

İlçe toprakları engebeli bir arazi yapısına sahip olup, doğudan Manisa Spil Dağı’nın uzantıları olan Dumanlı ve Yamanlar dağları, kuzeyden de Şaphane Dağları ile kuşatılmıştır. Bunlardan Dumanlı Dağı’nın Dumanlıdağ Tepesi (1.091 m.) ilçenin en yüksek noktasıdır. İlçenin büyük bir bölümünü Menemen Ovası oluşturmaktadır.

İlçe topraklarını Dumanlı Dağı ile Yamanlar Dağı arasındaki Menemen Boğazı içerisinden akan Gediz Nehri sulamaktadır. İlçe merkezinin denizden yüksekliği 20 m.dir. İl merkezine 33 km. uzaklıktaki ilçenin yüzölçümü 665 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 114.457’dir.

İlçede tipik Akdeniz İklimi hüküm sürmekte olup, kışları ılık ve yağışlı, yazları ise sıcak ve kuraktır.

İlçenin ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında Sultani üzüm, pamuk, buğday, mısır, arpa, tütün, zeytin ve mandalina gelmektedir. Az miktarda da soğan ve patates yetiştirilir. Hayvancılıkta büyük ve küçükbaş hayvan besiciliği yapılmaktadır. İlçede süt ve süt ürünlerini işleyen mandıralar bulunmaktadır. Ayrıca arıcılık ve kümes hayvancılığı da yapılmaktadır.

Türkiye’nin tuz gereksiniminin büyük bir bölümünü karşılayan Çamaltı Tuzlası’nın bazı tesisleri ilçe sınırları içerisinde yer almaktadır. Ayrıca ilçede testi, saksı ve keramik kap kacak üreten atölyeler bulunmaktadır.

Menemen isminin nereden kaynaklandığı kesin olarak bilinmemektedir. Bir söylentiye göre Pergamon Kralı Eumenes’ten kaynaklandığı ve günümüze değişerek Menemen olarak gelmiştir. Bir başka söylentiye göre ise Menemen’in Pers istilası sırasında Pers Kralı “Ben aldım, ben aldım” diyerek bağırmıştır. Farsça’da benin karşılığı Men anlamına gelmektedir. Bu isim zamanla değişime uğrayarak Menemen olmuştur. Bir diğerine göre ise; Bizans döneminde buraya verilen Mainemenau’dan kaynaklanmıştır. Nitekim 1671 yılında Menemen’e gelen Evliya Çelebi Melemen olarak söz etmiştir.

Menemen’in kuruluşu çok eskilere dayanmaktadır. Ancak tarih öncesi ile ilgili bilgiler yeterli değildir. MÖ. 1000 yıllarında Aioller veya İonialılar tarafından Yahşelli Köyü civarında Menemen’in kurulduğu iddia edilmişse de kesinlik kazanamamıştır. MÖ.263-241 yıllarında bu yerleşim Asarlık Köyü yakınlarına nakledilmiş, Anadolu Beylikleri zamanında da bugünkü yerine taşınmıştır.

İlçe yöresinde Larissa, Palaulis, Temnos ve Neon Teikhos antik kentleri bulunmaktadır. Yörede İonialıların egemenliğini Frigyalıların hakimiyeti izlemiştir. Lydialılar MÖ.675-546 yıllarında buraya egemen olmuşlar, bu durum Perslerin egemenliğine kadar sürmüştür. MÖ.546’da Persler yöreye egemen olmuş, MÖ.334’te Büyük İskender’in Anadolu’yu ele geçirmesi ile birlikte Menemen de Makedonya topraklarına katılmıştır. Pergamon Krallığı yöreye hakim olmuş ve Pergamon Kralı III.Attalos’un vasiyeti ile de Roma’ya bağlanmıştır. Daha sonra Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesi üzerine(M.S 395)Doğu Roma İmparatorluğu’nun (Bizans) payına düşmüştür.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçukluların yönetimine giren Menemen, Haçlı seferleri sırasında birkaç kez el değiştirmiştir. Selçukluların son dönemlerinde Germiyanoğulları’nın yardımı ile yörede bir devlet kuran Saruhanoğulları buraya hakim olmuştur. Yıldırım Beyazıt Saruhan Beyliğini ortadan kaldırdıktan sonra yöre Osmanlı topraklarına katılmıştır. Yıldırım Beyazıt’ın Ankara Savaşı’nda (1402) Timur’a yenilmesi ile Menemen yeniden Saruhan Beyliğinin yönetimine girmiştir. Çelebi Mehmet Anadolu Birliğini kurma çalışmaları sırasında Saruhan Beyini öldürerek Menemen ve yöresini yeniden Osmanlı topraklarına katmıştır. Menemen’in kesin olarak Osmanlı topraklarına dahil olması Sultan II.Murat dönemine rastlamaktadır.

XIX.yüzyılda Aydın Vilayeti İzmir sancağına bağlı bir kaza merkezi idi. Menemen’de o zamana kadar bağlı olduğu Manisa’dan alınarak İzmir’e bağlanmıştır. I.Dünya Savaşı’ndan sonra 21 Mayıs 1919-9 Eylül 1922 tarihleri arasında Yunan işgali altında kalmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra İzmir’e bağlı kaza konumunu sürdürmüştür.

Cumhuriyetin ilk yıllarında, Menemen tarihe Nakşibendi Tarikatının irticai ayaklanması ile geçmiş olup bu ayaklanma tarihi kaynaklarda Menemen Olayı veya Kubilay Olayı olarak geçmektedir. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kendisini fesih etmesinden bir ay sonra mehdi olduğunu iddia eden Derviş Mehmet Menemen’de şeriat ilan etmiştir (23 Aralık 1930). Bu isyanı bastırmak isteyen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay isyancılar tarafından başı kesilerek öldürülmüştür. İsyan bastırılmış, Derviş Mehmet ve isyancılar Menemen Mahkemesi tarafından idam edilmiştir.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; Palaudis, Temnos, NeonTeikhos antik kentlerinin kalıntıları, Yeni (Sancakburnu Kalesi) Kale, Temnos (Görece) Kalesi, Cezayirli (Çerkez) Camisi, Çınarlı Camisi, Gazez Camisi, Mahkeme Camisi, Kasımpaşa Türbesi, Mühürlü Sultan (Kız Veli) Türbesi Tezveren Şeyh Kamil Türbesi, Ermeni Kilisesi, Hıristiyan Kilisesi, Çelebizade Çeşmesi, Kubilay Anıtı ve Sivil Mimari Örnekleri bulunmaktadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.menemen.net adresinden alınmıştır.