Muğla Sivil Mimari Örnekleri

Muğla antik ören yerleri ve doğal güzelliklerinin yanı sıra kendisine özgü sivil mimari örneklerini de bir araya getirmiştir. İlin iç kesimlerindeki yerleşme alanları ile kıyı boyunca Bodrum, Marmaris, Datça ve Fethiye evleri farklı mimari özellikler göstermektedir. Kıyı boyundaki evlerde Akdeniz mimarisinin egemen olduğu da dikkati çekmektedir.

Muğla evleri iklim koşullarına karşı korunaklı, taş duvarlı, beyaz badanalı ve ahşabın da çokça kullanıldığı yapılardır. Bu evler açık sofalı, avlulu, kendilerine özgü bacaları olan düz damlı yapılardır. Bu evler dar sokakların çevresinde sıralanmış, genellikle avlulu ve iki katlıdır. Evler daha çok içe dönük olarak yapılmış, bu nedenle de zemin katlara da sokağa açılan pencereleri çok azdır. Buna karşılık aydınlanma çoğunlukla avluya açılan pencerelerden sağlanmaktadır. Evlerin avluya açılan açık ve yarı açık mekânlarının üzeri zengin çatılarla örtülüdür. Bundan ötürü de Muğla evlerinde ön cepheler daha çok avlu yönündedir.

Evlerin avlularına oldukça geniş çift kanatlı yuvarlak kemerli bazıları ahşap çatılı kapılardan girilmektedir. Bu kapılardan biri günlük kullanım, diğeri de araçlara ayrıldığından bir tanesi sürekli kullanılmaktadır. Bu kapılara yörede Kuzulu Kapı ismi verilmiştir. Bu kapılar avlu duvarı kalınlığının el verdiği derinliğe kadar yerleştirilmiş ve duvarların 2 m.yi aşan yüksekliğine uygun biçimde yapılmışlardır. Kapıların bazılarının arkasına monte edilmiş olan ağır tokmaklı, basit bir mekanizma ile açılan kapı kendiliğinden kapanır. Bu kapılarda birbirlerinden farklı ahşap türleri kullanılmış, bir kısmı boyanmış ve bir kısmı da verniklenerek doğal rengi ile bırakılmıştır. Çoğunlukla bu kapıların içerisindeki küçük kapılar sivri kemerli ve daha sade bir görünümdedir.

Kapı kanatlarında ahşap kakmalara, oymalara ve madeni bezemelere özen gösterilmiştir. Avluların çoğunda fıskiyeli havuzlar bulunmaktadır. Evlerin zemin katlarında kiler, depo, mutfak ve hizmetlilere ait mekânlara yer verilmiştir. Döşemeler kayrak taşından yapılmıştır. Bu katlarda ortada Hayat denilen bölüm, yanlarda da odalar bulunmaktadır. Ayrıca burada Önlük denilen hayata avludan bir basamakla çıkılmaktadır. Önlüğün önü ve yanları oymalı ahşap parmaklıklarla çevrilidir. Yanlarına da sekiler yerleştirilmiştir.

Muğla evlerinde odaların kapıları ahşaptan ve çift kanatlıdır. Bunların çoğu pervazlı, üzerleri de kornişlidir. İçlerinde yüklükler, dolaplar ve musandıralar bulunmaktadır. Bütün bu elemanlar ahşaptan yapılmıştır. Döşemeler ve tavan ahşaptan olup, özellikle tavanlar çıtalarla bölümlere ayrılmış, bezenmiş ve ortalarına da göbekler yapılmıştır.

Zemin kattan çıkılan üst katlarda evin cephesi boyunca uzanan odalar arasında bir koridor bulunmaktadır. Buradaki hayat ailenin ortak yaşadıkları mekânlardır. Bunların da çevresinde sekilere yer verilmiştir. Bazı evlerde ise, ön cepheler boydan boya hayata ayrılmıştır. Bu plan tipindeki evlerde odalar arkada sıralanmışlardır. Bazı odalarda ise ocaklar ve yıkanma yerleri de bulunmaktadır. Çoğunlukla mutfak, hamam ve helâ evin dışında avlunun bir köşesindedir.

Günümüze gelebilen ve çoğu XIX.yüzyıldan kalmış evler çatı ile örtülüdür. Daha eski örneklerde ise toprak damlı olanlarına rastlanmaktadır.

Muğla evlerinin yanı sıra Bodrum, Datça ve Turgutlu’daki evler daha farklı bir görünümdedir. Bunun da nedeni iklime dayalıdır. Bu yörelerdeki evler genellikle taştan beyaz badanalı, iki katlı, yüksek tavanlı ve düz damlıdır. Bazıları da kubbe biçiminde çatı ile örtülüdür. Muğla evlerinin en büyük özelliklerinden birisi de bacalarıdır. Bu bacalar alaturka kiremitle yapılmış kendisine özgü şapka ile kapatılmıştır.

Bodrum evleri kendi aralarında bazı gruplara ayrılmıştır. Çoğunlukla taştan olan bu evler Musandıralı Evler, Sakız Türü Evler, Kule Türü Evler olmak üzere ayrı bir mimari özellik taşımaktadır. Bunlardan Musandıralı evler daha çok toprakla uğraşanların yaptırdıkları evlerdir. Planları çoğunlukla dikdörtgen olup, dikdörtgenin dar yüzü ara kat döşemesinin veya çatının yapılacağı olanaklara bağlıdır. Burada ağaçtan yapılan bir gereç kullanılmıştır.

Bu evlerin içerisinde ocaklara yer verilmiş, alt katlar da daha çok mutfak olarak kullanılmıştır. Ocağın yanına duvar içerisine yunmalık denilen yıkanma yeri yerleştirilmiştir.

Girişin karşısındaki bir merdivenle üst kata oturma yerine çıkılır. Oturma bölümünün tavanı yüksek olup, bunun da nedeni içerideki hava sirkülâsyonunun sağlanmasıdır. Üst katlarda yatak odası olarak kullanılmaktadır.

Sakız Türü Evlerin ölçüleri Musandıralı Evlere benzemektedir. Bunlar da dikdörtgen planlı olup, içeriye uzun kenarın ortasında açılmış bir kapıdan girilmektedir. Evin içerisinde hava değişimini kolaylaştırmak için cepheler doğal olarak denize yöneliktir. Girişin sağ ve soluna birer oda yerleştirilmiştir. Yine girişin karşısına gelen bir merdivenle de ikinci kata çıkılır. İkinci katta orta bölümün üzerine gelen yere Ayazlık denilen, üzeri örtülü bir çıkma eklenmiştir. Birinci katta bulunan odaların üzerlerine gelecek biçimde birer oda daha yerleştirilmiştir. Zemin kata Alt Ev, ikinci katlara da Üst Ev denilmektedir. Ocaklar çoğunlukla Alt Evdedir. Alt Evdeki odalardan biri yemek pişirmek ve yemek yemek için kullanılmaktadır.

Bodrum’da Kule Evler hemen hemen ilçenin bütününe yayılmıştır. Bu evler taştan olup, zeminden yüksek merdivenlerle çıkılır. Bunlar Musandıralı evler gibi bölümlere ayrılmıştır. Kule evlerin daha çok savunma amaçlı olarak kesme taştan, dar pencereli ve düz damlı olarak yapılmışlardır.

Bodrum evlerinin yapımında ana malzemeyi taş oluşturmaktadır. Taş yapıların duvarlarında, döşemelerde ve avlularda kullanılmıştır. Ayrıca kapı, pencere kenarlarında, söve, lento, denizlik ve eşik olarak da yine taştan yararlanılmıştır. Eski Bodrum evlerinde Rodos’tan getirilen köfeki taşı kullanılmıştır. Ayrıca taşın ocaktan çıkarılırken yassı büyük yüzeyli olanları kayrak taşı olarak isimlendirilir ve bunlar döşemelerde kullanılır. Evlerin yapımında porselen toprağı olan aktoprak, kum, kireç ve düz damların yapımında kullanılan geren denilen toprak, ahşap, demir, cam, tuğla kullanılmıştır.

Milas evlerinin daha farklı mimari yapısı vardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında Avrupa’dan gelen mimarların etkisi ile yapılan bu evler dışa kapalıdır. Genelde iki katlı olan evlerin üst katlarının ortasında büyük bir salon ve bu salona açılan odalar bulunmaktadır. Alt katlarda ise mutfak, kiler ve depolar yer almaktadır.

Milas’ın dağlık yörelerinde ve kırsal alanlarda gruplar halinde evlere rastlanmaktadır. Bunlar daha çok Çomakdağ-Kızılağaç, İkiztaş-Gökseki, Sarıkaya gibi yörelerde bulunmaktadır. Bu evlerin zemin katları kayalık olup, kesme taştan kalın duvarlı ve iki katlı yapılmışlardır. Pencereler dışa açıktır. Evlerin içerisine avludan Hayat ismi verilen üstü kapalı, yanları açık mekânlardan girilmektedir. Hayatın bir kenarına sekili köşk denilen ahşaptan oturma yerleri eklenmiştir.

Ula evleri plan bakımından Muğla evlerine benzerlik göstermektedir. Bunlar düzlük alanda yapıldıklarından ötürü, dört cephesine de özen gösterilmiştir. Muğla evlerinde yan ve arka cephelerde ahşap saçak olmamasına karşılık, Ula evlerinin dört cephesine de geniş ahşap saçaklar yerleştirilmiştir. Bu evlerin yapımında tuğlaya daha fazla yer verilmiştir.

Ula evleri çoğunlukla tek katlıdır ve evlerin önünde bütün cepheye açık sofalar ile odalar bulunmaktadır. Bu tür evlere su basman üzerine oturmuş iki odalı plan tipi ismi de yakıştırılmıştır. Ula evlerinin en önemli özellikleri ahşap işçilikleridir. Dolap kapakları, tavanlarda ahşaba ve ahşaptan yapılmış bezemeye geniş yer verilmiştir.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, kenthaber fotoğraf arşivi ve www.mugla-turizm.gov.tr adresinden alınmıştır.