Siirt Sivil Mimari Örnekleri

Siirt ilinin doğası, çevresindeki Botan Suyu, Reşan Çayı ve Akdağ’ın yamaçları sivil mimarisini de etkilemiştir. Ayrıca iklim koşulları da yapılanmada büyük rol oynamıştır. Siirt’in ilk kurulduğu ana merkez olan Akdağ yamaçlarındaki eski mahallelerdeki evler günümüze gelebilmiştir. Bunlar dar sokaklar boyunca sıralanmış, kalın ve yüksek duvarların arkasındaki evlerdir. Çoğunlukla bu duvarların kalın ve yüksek oluşunun nedeni yazın sıcağından, kışın da soğuğundan korunmaktır. Ayrıca evlerin dikdörtgen pencerelerinin çok küçük ölçüde oluşlarında da yine iklimin etkisi bulunmaktadır.

Siirt evlerinde kapalı bir yaşam biçiminin etkisi açıkça görülmektedir. Evlerin kalınlığı 50-120 cm. arasında değişen yığma tekniğinde moloz taş duvarları Cas denilen bir nevi sıva ile sıvanmıştır.

Siirt sivil mimarisinde yaygın biçimde kullanılan Cas şehrin çevresinden sağlanan alçı taşının fırınlarda yakılıp öğütülmesi ile elde edilmiş bir kaba, alçı sıva türüdür. Bunun çabuk sertleşmesinden ötürü evlerde sık görülen kubbelerin kalıp dökülmeden yapılmasında büyük etken olmuştur. Bununla beraber dayanıksızlığından ötürü de nemden etkilenmiş ve sürekli onarıma gereksinim göstermiştir.

Siirt evlerinde ahşap malzemeye fazla yer verilmemiştir. Bunun nedeni de yörede ağacın az olup, taşın bol olmasıdır. Mimaride kubbelere, yuvarlak kemerlere ve tonozlara yer verilmiştir. Özellikle yuvarlak çizgiler yapılanmada etken olmuştur. Yöreye özgü değişik bir kubbe türü ortaya çıkmıştır. Kubbelerin, tonozların dikey boşluklarına Kambik denilen içerisi boş toprak kaplar yerleştirilmiştir. Böylece dolgularda ağırlıklar azaltılmıştır. Çoğu kez de kubbe ve tonozların üzeri dolgularla düzleştirilmiş ve yaz aylarında üst örtüler kullanılabilir konuma getirilmiştir.

Siirt sivil mimarisinde zengin kesimin evleri harem ve selamlık olarak bir avlu içerisinde yer almış, bunların ayrı ayrı kapıları olduğundan da erkek ziyaretçilerin harem bölümünü görmeleri engellenmiştir. Evlerin girişinde ortadaki ana bir avlu etrafında zemin katlarda mutfak, tandır ve depolar, üst katlarda da yine bir sofanın çevresinde odalar sıralanmıştır. Evlerin dış cephelerinde katları birbirinden ayıran silmelere yer verilmemiş, düz duvarlar üzerinde sıralanmış küçük pencere sıralarına dayanılarak evlerin kat sayısı anlaşılmıştır. Odaların içerisinde ahşap malzemeye yer verilmemiştir. Döşemeler bile Castan yapılmış, üzerleri kalın hasırlarla örtülmüştür. Ancak günümüzün yapılanmasında Casın kullanılması oldukça azalmış, onun yerini taş, tuğla ve briket almıştır.

Siirt evleri genellikle şehir merkezinde iki ve üç katlı olup, giriş kapılarına özen gösterilmiş, çoğu kez de devşirme malzemeler burada kullanılmıştır. Zenginlerin oturduğu evlerin giriş kapılarının çevresinde sütunlar, bunları birbirine bağlayan dilimli ve yuvarlak kemerler ile dinsel mimariyle adeta yarış edilmiştir. Bezeme olarak yalnızca bu giriş kapılarına önem verilmiştir.

Siirt’in kırsal kesimindeki evler çoğunlukla tek katlı, küçük kapılı ve pencereli düz damlı yapılardır. Döşemelerde sıkıştırılmış toprak, tavanlarda ise kavak ağaçları veya çalı-çırpı kullanılmış, bunların üzerine de sıkıştırılmış toprak döşenmiştir.

Siirt yöresinin Eruh, Kurtalan ilçelerinde mağara evlerle karşılaşılmıştır. Bu evlerde mağaralar oyularak odalar yapılmış, önlerine de yığma taşla örülmüş duvarlar çekilmiştir. Ayrıca uygun yerlere de pencere ve baca delikleri açılmıştır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.siirt.gov.tr ve www.siirtliler.net adreslerinden alınmıştır.