(? – İstanbul, 1526)

Şeyhülislam. Osmanlı döneminin sekizinci Şeyh’ül-İslamıdır. Asıl adı Ali Cemali olan Zenbilli Ali Efendi, “Zenbilli Müfti” unvanıyla meşhurdur. Molla Fenari’nin hocası ve Sultan I. Murad zamanın ünlü ulemasından Cemalüddin Muhammed Aksarayi soyundan Ahmet İbn-i Mehmet Çelebi’nin oğludur. Karaman’da doğmuştur fakat doğum tarihi belli değildir. Şeyh’ül-İslamlık süresi 24 yıldır.

Kendisine sunulan soru kağıtlarını (fetvaları) sarkıttığı zenbille alıp, yine cevaplarını soru sahiplerine zenbille verdiği için Zenbilli Ali Efendi ismini almıştır.

İlk tahsilini Karaman ve Konya’da yaptıktan sonra, istanbul’da Molla Hüsrev’in, Bursa’da Mevlana Hüsamzade Muslihiddin Efendi’lerin derslerine devam ederek onlardan icazet aldı. Tahsilini tamamladıktan sonra Edirne Taşlık Ali Bey Medresisi’ne müderris tayin edilse de, Karamanlı Mehmet Paşa ile aralarının açılması üzerine, bu medresede uzun süre kalmadı. Sadrazam kedisini düşük bir maaşla Beylerbeyi medresesine atayınca, Zenbilli Ali Efendi, istifa etti ve Şeyh Muslihiddin İbn-i Vefa Hazretlerinin hizmetine girdi.

Fatih Sultan Mehmed’in vefatı ile II. Beyazıd tarafından saraya davet edildi ancak bu davete icebet etmedi. Kendisine gücenen padişah, Zenbilli Efendi’yi önce Bursa’ya sonra da Amasya’ya müderris olarak sürgün etti. Sürgünden izinsiz ayrıldığı için görevinden azledilirse’de Padişah II. Beyazıd’ın görmüş olduğu bir rüya üzerine, Zenbilli Ali Efendi affdilerek, 1503 yılında Şeyh’ül İslam oldu. Ayrıca yeni bitmiş olan Beyazıd Medresesi’ne müderris olarak atandı.

Yavuz Selim’in tahta çıkması ile ünü daha da arttı. Doğruluğu ve hakseverliği ve cesateri ile, Yavuz’un gözüne girdi ve onu etkisi altına aldı. “Eğer şeriata aykırı emirler verirsen, ben de senin hal’ine fetva veririm” diyecek kadar cesur ve hakşinas davrandı. Kanuni döneminde de görevde kalan Z. Ali Efendi Rodos’un fethine de katıldı. Fethi müteakip imam ve hatiplik görevini yaptı orada İslami müesseseleri kurdu. 932 H. 1526 M. yılında İstanbul’da vefat etti. Z. Ali Efendi, Zeyrek yokuşunda türbesinde gömülüdür.

Fıkıh alanında Muhtaratü’l Feteva isimli bir eseri ile manzum ve mensur iki risalesi vardır. Ayrıca II. Beyazıd adına ahlâk ilmi ile ilgili bir eseri bulunmaktadır.

Eserleri:
Muhtaratü-l fetva
Muhtasarü-l hidaye
Adabü-l evsiya
Risale fi Hakkı’d-Devran