Zonguldak Sivil Mimari Örnekleri

Zonguldak XIX. yüzyılda Devrek’e bağlı küçük bir balıkçı köyü iken burada bulunan kömür yataklarından ötürü gelişmeye başlamıştır. Oldukça dar bir vadi tabanında bulunan şehirde ilk yerleşim Soğuksu kesiminde olmuş, buradan batıya doğru yayılmıştır. Zonguldak oldukça hızlı yerleşime yönelmiş ve bundan ötürü de çarpık bir kentleşmeye sahne olmuştur. Bu nedenle de ilde geçmişe dönük bir yapılanmadan söz etmek mümkün değildir.

Merkeze bağlı köylerdeki konutlar çoğunlukla iki katlı yapılar olup, bu yapıların alt katları depo, ahır, samanlık gibi hizmet birimlerine ayrılmıştır. Üst katlarda ise yaşam mekânları meydana getirilmiştir. Zonguldak’ta sivil mimariye yönelik yapılanma Karadeniz Ereğlisi ile Devrek’te görülmektedir.

Karadeniz Ereğlisi XIX. yüzyıla kadar gelişmiş bir yerleşim yeri olmaktan uzaktı. Bu yüzyıldan sonra ilk yerleşim Orhanlar ve Süleymanlar mahallelerinde gelişmiştir. Arnavut kaldırımı döşeli, hafif eğimli, kıvrık yollar boyunca evler sıralanmıştır. Bu evler denize yakın alanlarda ve çarşı çevresinde de apartman düzeninde bloklar halindedir. İlçe merkezinden tepelere doğru yükseldikçe de iki katlı ahşap yapılarla karşılaşılmaktadır. Bu evlerin alt katlarında ahır ve depo gibi mekânlar, üst katlarda da dışa açık yaşam mekânlarına yer verilmiştir. Bu evler sıra halindeki pencerelerle dışa açılmıştır. Üzerleri ahşap kiremitli çatılarla örtülüdür. Plan düzeninde de ortadaki sofa çevresinde odalar sıralanmıştır.

Zonguldak yöresinin sivil mimari yönünden en dikkat çeken örnekleri iki katlı kâgir konaklardır. Dışa açık cephelerde, zemin katta üst katı destekleyen ahşap sütunlara rastlanmaktadır.

Zonguldak ili Ereğli ilçesinden günümüze gelen XIX. yüzyıl sonu ile XX. yüzyılda yapılmış karakteristik konak ve ev tipleri bulunmakta olup, bunlar Kültür Bakanlığı tarafından tescil edilmişlerdir. Bu evlerin başında Halil Paşa Konağı, Yalı Caddesi’ndeki evler, Sahil Yolu’ndaki evler, Bayır Sokağı’ndaki evler, İstikbal Caddesi’ndeki evler, Konak Dibi Sokağı’ndaki evler, Akarca Sokağı’ndaki evler, Orta Sokak’taki ev, Kızkapısı Sokağı’ndaki evler, Sungur Sokağı’ndaki evler, Kula Sokağı’ndaki ev, Tokmaklar Sokağı’ndaki ev, Kayabaşı Şakir Reis Sokağı’ndaki ev, İncekaş Sokağı’ndaki ev gelmektedir.

Bunlardan Orhanlar Mahallesi, Yalı Caddesi’nde bulunan Halil Paşa Konağı XIX. yüzyılın sonlarında Halil Paşa Karamahmutoğlu tarafından antik parçaların kullanılması ile yapılmış olup, Ereğli’nin en dikkat çeken sivil mimari örneklerindendir. Denize bakan iki kat halindeki bu konağın zemin katındaki ahşap sütunlar üst katı desteklemektedir. Konağın ikinci katı altlı üstlü iki sıra pencereler ile aydınlatılmıştır. Yapının odaları ortadaki sofa çevresinde sıralanmış, üzeri de eğik bir çatı ile örtülmüştür.

Ereğli’nin Sahil Yolu’ndaki ev, taş su basman bir kaide üzerine üç katlı olarak yapılmıştır. İkinci kat çıkmalarla dışa aşırılmış ve giyotin pencerelerle aydınlatılmıştır. Yalı Caddesi’ndeki evler kâgir olarak yapılmış, zemin kat üzerine iki katlı yapılardır. Bu evlerde de dışa yönelik pencereler, ağaç işçiliğinin en güzel örnekleri olan süslemeleri ile dikkati çekmektedir. Bunların üzeri de saçakları çok fazla geniş olmayan ahşap çatılarla örtülmüştür.

Ereğli Dışkale Mahallesi Kirmanlı Sokağı’ndaki, eğimli bir arazi üzerindeki evi XIX. yüzyılda Roman Bey teras katı ile birlikte dört kat halinde bahçe içerisinde yaptırmıştır. Zemin katı kömür deposu olarak kullanılan bu evde üst katlara ahşap merdivenlerle çıkılmaktadır. Üst katlarda sofa etrafında dışa yönelik dikdörtgen pencereleri olan odalara yer verilmiştir. İkinci ve üçüncü katların her birisine mutfaklar da eklenmiştir. Her katta dörder oda bulunmaktadır.

Orhanlar Mahallesi Tokmaklar Sokağı’ndaki ev ise, yöresel mimari özelliklerini yansıtmaktadır. XIX. yüzyılın sonlarında yapılmış olan bu evin birinci katı kâgir, ikinci ve üçüncü katlar ise ahşap çatkılı olup, çatkıların araları tuğla dolgular ile doldurulmuştur. İkinci kat birinci katın üzerine boydan boya bir çıkma ile dışarı taşırılmıştır. Bu evde de ortadaki sofaların çevresine odalar sıralanmıştır.

Karadeniz Ereğli’sinde günümüze gelemeyen sivil mimari örnekleri de bulunmaktadır. Bunlar Yalı Caddesi üzerindeki yapılardır. 1950’li yıllardan sonra yeni yapılanma Devrek’te olduğu gibi burada da birçok eski evin yok olmasına neden olmuştur. 

Günümüze gelemeyen sivil mimari örneklerinden birisi de eski hükümet konağıdır. İki katlı kâgir olan bu yapının oldukça dengeli bir plan şeması olduğu gibi, cephe düzeni de kendine özgü bir örnek idi. Yapının giriş bölümünde dört sütunun taşıdığı ve öne doğru çıkıntı yapan bir bölüm bulunuyordu. Buradan uzun bir hole ve çevresindeki odaların bulunduğu mekânlara geçilmekte idi. Bu yapıda katlar yatay silmelerle birbirlerinden ayrılmış, sütun başlıklarının desteklediği çıkmalarla dışa taşırılmış ve aynı zamanda da antik yapı örneklerini yansıtmaktadır. 

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.zonguldak.bel.tr, www.devrek.gov.tr ve www.kdzeregli.bel.tr adreslerinden alınmıştır.