Zeytinburnu Genel Bilgi
Marmara Bölgesi'nde, İstanbul İline bağlı bir ilçe olan Zeytinburnu, doğusunda Fatih, kuzeyinde Bayrampaşa, batısında Güngören ve Bakırköy, güneyinde de Marmara Denizi ile çevrilidir. Trakya'nın güneydoğusunda, Çatalca yarımadasının Marmara Denizi birleştiği yerde yer almaktadır. İlçe toprakları Marmara Denizi'nden kuzeye doğru az bir meyille yükselir. Genellikle düz bir plato görünümündedir. Yerleşim öncesi bodur çalılarla kaplı olan ilçe topraklarının en yüksek noktası Maltepe'dir (51 m.).
Deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 30-35 m.dir. Yüzölçümü 12 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 247.669'dur.
İlçenin ekonomisi sanayii ve ticarete dayalıdır. Türkiye'de dericilik sanayiinin ilk kurulduğu ve deri ticareti denince ilk akla gelen yer olan Zeytinburnu ve Kazlıçeşme bugün de, deri sanayiinin Tuzla'daki yerine taşınmasına rağmen, önemini yitirmemiş çok sayıdaki deri satış dükkanları ile tam anlamı ile bir Deri Ticaret Merkezi haline gelmiştir. Et ve Balık Kurumu ve Askeri Ağır Bakım Ünitesi ilçenin sahil kesiminde yer almaktadır.
Zeytinburnu Maltepe bölgesinde ise bir çok sanayii kuruluşu, imalathane ve işyerleri ile Türkiye'nin en büyük sanayi bölgelerinden birisini oluşturmaktadır. İlçede sanayii kuruluşu olarak; Ülker, Şişe Cam, İbrahim Ethem İlaç Fabrikası, Hoechst, Mercedes Benz, Derimont, Yeşil Kundura, Karaca, Mavi Jeans bulunmaktadır. Ayrıca Oto Showroomlar ile de otomotiv sektörü ilçede ağırlığını hissettirmektedir. Ayrıca nakliyeciler ve demirciler gibi büyük iş hacimli sanayii siteleri ve kooperatifler, ticari hacmi büyük olan caddelerin varlığı perdeciler çarşısı ve bir çok kumaş mağazası ile konfeksiyon atölyeleri, ticari açıdan Zeytinburnu'na canlılık kazandırmaktadır.
İlçenin ismindeki Zeytin sözcüğü; Kudüslü Papazların yaşadığı dönemlerde ilçenin güneyinde uzanan kıyı şeridinde yetiştirilen zeytin ağaçlarından; Burun sözcüğü de Marmara Denizi kıyısında Yedikule ile Bakırköy arasında bulunan ve ilçenin güneyinde denize doğru hafif çıkıntı yapan küçük burundan gelmektedir. Önceleri Zeytinli Burun olarak anılan yörenin adı, zamanla Zeytinburnu'na dönüşmüştür. İlçedeki Kazlıçeşme'nin ismi de XV.yüzyılda yapılmış, üzerinde kaz kabartması bulunan çeşmeden kaynaklanmaktadır.
İlçenin tarihi ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Roma döneminde Byzantion'u, Hebdomon'a bağlayan Via Egnatia isimli yol buradan geçiyordu. Bizans döneminde Panaia Kilisesi yapılmış, I.Bazileios'un Balıklı yöresinde IX.yüzyılda Piyi isimli bir saray yaptırdığı kaynaklardan öğrenilmektedir.
İstanbul'un fethini izleyen yıllarda Kazlıçeşme dolaylarına küçük bir yerleşim başlamış ve burası o günlerde dericilik merkezi konumuna gelmiştir. Bu dönemde kente yerleşmiş olan Rumların bir kısmı aralarında anlaşamamış ve Kudüslü Papazlar denilen grup Zeytinburnu'nun deniz kıyılarına yerleşmişlerdir. Bundan sonra Zeytinburnu ile Kazlıçeşme yöresi Kudüslü Papazların tarım yaptıkları, zeytin ve meyve yetiştirdikleri bir belde olmuştur. Azınlık vakıflarına ait hastaneler, mezarlıklar, kiliseler o dönemden günümüze kadar varlığını sürdürmektedir.
Fatih Sultan Mehmet'in Yedikule Hisarını yaptırmasından sonra Kazlıçeşme'de tabakhaneler kurulmuş, debbağcılık gelişmiştir. Bunun ardından suyunun bolluğundan ötürü Edirne ve Anadoludaki derici esnafı buraya yerleşmiştir. Böylece Zeytinburnu, Kazlıçeşme yöresi Türkiye'nin en önde gelen deri merkezi olmuştur.
XIX.yüzyılın başında Zeytinburnu'nda ekonomik yaşam gelişmiş, 1850'de Zeytinburnu Bez Fabrikası, Cumhuriyetin ilanından sonra Mensucat Santral Fabrikası (1923), Çimento Fabrikası ve Askeri Zırhlı Araçların Bakım Ünitesi burada kurulmuştur.
İstanbul nüfusunun sürekli artmasından sonra, sur içinde yaşayan bir kısım halk buraya yerleşmiş ardından Bulgaristan'dan göç edenler buraya yerleştirilmiştir. Bunun sonucu olarak da Türkiye'nin ilk gecekondu yerleşimi Yedikule ve Kazlıçeşme'de başlamıştır. Bizans ve Osmanlı dönemlerinde mesire veya tarla halindeki bu alanda bostanlar bulunuyordu. Günümüzde bunlardan hiçbir iz kalmamıştır.
1953 yılına kadar Zeytinburnu'nun doğusu Fatih ilçesine, batısı da Bakırköy ilçesine bağlı bucak olarak yönetiliyordu. Yönetimde çıkan sorunlar, nüfusun ve işyerlerinin hızla artmasından ötürü 1957'de ilçe konumuna getirilmiştir.
İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında;
Merkez Efendi Cami ve Türbesi (1514), Merkez Efendi Çilehanesi, Seyit Nizam Cami ve Türbesi (XVI.yüzyıl) , Kazlıçeşme (Fatih Camisi) Camisi (XV.yüzyıl), Takkeci İbrahim Ağa Camisi (1591), Yenikapı Mevlevihanesi (XVI.-XIX.yüzyıl), Derya-i Ali Baba Türbesi, Erikli Baba Türbesi, Dikilitaş, Kazlıçeşme (XV.yüzyıl), Surp Pırgıç Ermeni Hastanesi, Balıklı Rum Hastanesi, Yedikule Göğüs Hastalıkları Hastanesi, Zeytinburnu Eski Askeri Hastanesi, Balıklı Kilisesi, Surp Pırgıç Ermeni Kilisesi, Aya Paraskevi Ayazması, bulunmaktadır. Ayrıca tarihi belge niteliğindeki Merkez Efendi, Topkapı, Kozlu, Silivrikapı ve Balıklı Ermeni Mezarlıkları da ilçe sınırları içerisindedir.
Kenthaber Kültür Kurulu
Fotoğraflar, www.zeytinburnu.com.tr adresinden alınmıştır.
