İnanç ve Hoşgörüsüzlük (102)

YAKIN ÇAĞDA İNANÇLARÇATIŞMASI VE HOŞGÖRÜSÜZLÜK:

Modern Çağlar başlangıcına damgasını vuran üç temel akım inanç grupları arasındaki olumsuz ilişkilere yeni bir yön vermede etmen olmuştur.

Bunlar:

1) Yeni Sömürgecilik,
2) Çeşitli inançlara mensup toplulukların bir arada bulunduğu ülkelerde ayrılma hareketleri,
3) Siyonizmdir.

Kısaca açıklayalım:

2008 sonunda vefat eden Harvard Ün. Hocası Samuel Huntington.

1-Dinî inançların manevî bir motif ve istismar aracı olarak kullanıldığı Sömürgeciliğin XV. asırda başladığını, oldukça ayrıntılı biçimde gördük. XIX. asrın III. çeyreği sonunda başlayan ‘Yeni Sömürgecilik’, inanç reformlarını yaparak bilim ve teknolojide gelişmiş ülkelerin, sadece çok ilkel kalmış diyarlara değil, inanç reformları gerçekleştiremedikleri için teknik gelişmede, yönetimde zayıf kalıp fukara düşmüş ülkelere de, görünüşte daha yumuşak yaklaşımlarla, onları yönetim ve üretimde destekleme bahaneleri, özel ticaret ve ağır koşullu borç anlaşmaları araçları ile, aslında ekonomik kaynaklarını sömürme niyetli nüfuz etmeleri olmuştur. Bu bakımdan, Afrika’nın hemen hemen tümü, Asya’nın önemli bölümü, çok sayıda Pasifik adası egemenlik atına alındı. Öyle ki, Osmanlı ve İran gibi büyük ve dirençli sayılan ülkeler, feodalite yüzünden yönetim zaafı gösteren Çin gibi muazzam bir coğrafya yarı sömürge haline gelmişlerdi. İlk sömürgeciler olan İspanya ve Portekizin zayıf düşmesinden sonra İngiltere, Fransa, Hollanda kolonileri paylaşmaya koyulmuş, Rusya yayılmacılığını sürdürmüş; bilim ve teknolojide ilerleme kaydetmiş olmalarına karşın ulusal birliklerini gerçekleştirmede gecikmiş oldukları için elleri böğründe kalmış Almanya ve İtalya ile henüz 1831 Devlet olarak ortaya çıkan küçük Belçika sömürgecilikten pay ister olmuşlardı. 1885-86 yıllarında Fransa ve İngiltere Kamerun’daki haklarını Almanya’ya bıraktılar. Almanya dost ve müttefik görüntüsü ile Osmanlıya yanaşıyordu. İngilizlerle birlikte (bugün Etiyopya denilen) Habeşistan’ı sıkıştırmakta olan İtalya ‘Uccialli Antlaşması’na dayanarak 1889’da buraya girdi. 1912’de Osmanlının elinden Libya’yı aldı. Belçika, 1908’de (bugün Zaire denilen) Belçika Kongosunu yönetimine aldı. Asya’da yükselen güç Japonya Çini, Mançurya’yı ve Kore’yi işgale girişmiş; gözlerini Pasifik Adalarına dikmişti. Amerika Birleşik Devletleri ise, 1823’de Başkan James Monroe’nun ünlü “Amerika Amerikalılarındır; Amerika kıtasının dışındaki kimseler Amerikalıların işine karışamayacağı gibi Amerikalılar da başka kıtaların işlerine karışamaz” sloganlı doktrinini aşarak XX. asırdan itibaren tüm Dünyanın işine karışmaya başlayacaktır. Yeni Sömürgeciğin evç noktası sayılan ve uğruna I.Dünya Savaşının patladığı tarih, 1914’e gelindiğinde Dünya topraklarının %85’i sömürge imparatorluğuna dönüşmüştü. Bu sömürgelerdeki pratik, hiç de emperyalistlerin iddia ettikleri gibi bir araya geldikleri insanların hayrına ve karşılıklı yarara yönelik olmadı. Sömürgeleşen ülkeler daha fakirleştiler; kaynakları kurudu; insanları aşağılandı; sık sık katliama ve işkencelere maruz kaldılar. Hrıstiyan sömürgecilerin bu egemenlikleri, çok büyük çoğunluğu Osmanlıdan koparılmış Kuzey ve Kuzey-Doğu Afrika ile Orta Doğu toprakları ve keza Afganistan, Endenozya’daki Müslüman halklar üzerinde infial yaratacak, dönemimizin Samuel Huntington gibi bazı toplum ve siyaset bilimcilerinin “Medeniyetler Çatışması” adını verdikleri bugünkü dehşet uyandıran gerginliğe yol açacaktır.

2- Zaten sömürge olan Hint Yarımadasında, Hindu ve Müslüman topluluklar arasındaki bitip tükenmeyen muhasamatı sonlandırılması, daha doğrusu her biri için güvenlik alanlarının oluşturulması için, ilân edilmiş savaş olmamasına karşın, çok ağır can telefatına mâl olan Hindistan ve Pakistan adlarında iki Devletin kurulmasına varan ülke bölünmesi dinsel hoşgörüsüzlüğün ne yaman bir nifak odağı olduğunun en gösterişli örneğidir. Filipinlerdeki ve Endenozya’daki Müslüman ve Hrıstiyanlar; Malezya’daki Budist ya da Konfüçyen Çinliler ile Müslüman Malaylar arasındaki sürekli huzursuzluklar diğer örneklerdir.

3-Yahudi cemaatlerinin, hümanizmanın gelişmiş olduğu Batlı ülkelerde özgürlüklerine ve yurttaş haklarına hukukî planda kavuştuklarını hikâye etmiştik. Ancak, Doğu Avrupa’da, özellikle Rusya’daki Yahudiler bu (sözde) hoşgörünün uzağında kaldıkları gibi, ileri uygarlıktaki Batı ülkelerinde de, kazandıkları statü birçok çevreler tarafından hazmedilememiştir. Hoşgörüsüzlük muhatabı olmakta idiler. Artık, tam egemenlik kuracakları bir vatan edinme çabalarına etkili biçimde geçme düşüncesi ile Avusturyalı gazeteci Theodor Herzl örgütlü bir çalışmaların başlatılması için 1897’de İsviçre’nin Basel kentinde, “İlk Siyonist” Kongre’yi toplama girişiminde bulunmuştu. Bu örgütün azimli çalışmaları sonucunda kurulan İsrael Devleti Dünyanım kafasını meşgûl eden Yahudi sorununu, yarattığı politik sancılarla, hâlâ ağır biçimde sürdürmektedir.

Modern Çağlardaki İnançla arası ilişkiye yön veren bu üç ana etmen’i, olayların seyri açısından sınıflandırarak ayrı ayrı mütalâa etmemiz pek olanaklı değil. Kronolojiyi fazla bozmadan olayları nakletmek konumuza daha akıcılık kazandırır sanırım. Siyonist Kongreye belki de hızlandırıcı etki yapmış olan bireysel fakat Yahudilere karşı salt avam arasında değil, elit çevrelerdeki hoşgörüsüzlük olarak klasik değer kazanması bakımından çok ünlü “Dreyfus Sorunu” ile dizimizi sürdürelim.

DREYFUS SORUNU:

Yüzbaşı Alfred Dreyfus

Artık tümüyle modern sayılan Üçüncü Cumhuriyet Fransa’sında 12 yıl boyunca karmaşık olaylar ve sağcı ulusalcılar ile sol antimilitaristler arasında çok sert tartışmalar yaratan “Dreyfus Sorunu ya da Davasının (l’Affaire Dreyfus) kahramanı Alfred Dreyfus, Parisde iş yapan varlıklı bir Yahudinin, Alsace , Mülhausen, 1859 doğumlu oğlu idi. Teknoloji ve Sanatlar Okuluna (Ecole Polytechnique) girmiş iken, tüm yurttaşlara verilmiş eşit haktan yararlanabileceğini düşünerek subay olmaya karar vermiş; 1889’da yüzbaşılığa kadar yükselmişti. Liyakati görüldüğünden 1893’de kurmay stajyeri olarak Savaş Bakanlığına gönderildi. Fakat 26.Eylûl. 1894’de Bakanlığın İstatistik Servisinin eline geçen bir belgeden Alman askerî ataşesine Fransız ordusunun sırlarını sattığı kanısına varılarak tutuklandı. Savaş Divanında yargılandı; o yılın Aralık ayında Fransız Guyanası açıklarındaki ünlü ceza kampı Şeytan Adasında müebbet hapse hüküm giydi.

Çok yetersiz kanıtlara dayanan ve kendisinin ve ailesinin şiddetle reddettiği bu suçlama ve mahkûmiyet, Savaş Bakanlığı yapmış siyasetçi olan General Georges Boulanger’nin az bir süre önce önce ortaya çıkmış vatan hainliğinin etkisinde kalanlar, antisemitik Fransız basını mensupları ile din çevreleri tarafından olumlu karşılanmış; Dreyfus lânetlenmişti. Edouard Drumont’un yayınladığı “La Libre Parole-Özgür Söz” gazetesi olayı, Yahudi sadakatsizliğinin ibret verici bir örneği olarak gösteriyordu.

Ancak, bazı kuşkular Fransız Genel Kurmayının dürüst subaylarını da rahatsız etmeye başlamıştı. Genel Kurmay Başkanı General R.F.C. Le Mouton de Boisdeffre, İstatistik Servisi Şefi Yarbay Georges Picquart’ı olayın izini sürmeye memur etti. Picquart, casusluk bağlantısına Binbaşı C.F. (Walsin) Esterhazy’nin karıştığını ve Dreyfus’un suçlanmasına temel olan mektubun onun elyazısı ürünü olduğunu gösteren kanıtlar buldu. Fakat bu saptamalar Savaş Bakanlığında huzursuzluk yaratmış; Picquart’ın görevden alınmasına neden olmuştu. Joseph Reinach, Georges Clemenceau, Auguste Scheurer Kestner, Emile Durkheim gibi tanınmış düşün ,yazar ve siyaset adamları Dreyfus’ü savunmaya başlamışlardı. Buna karşı Esterhazy’nin ve destekçisi Binbaşı Hubert Joseph Henri yeni sahte kanıtlarla işleri karıştırması kurulan savaş mahkemesinde Esterhazy’nin aklanması, Picquart’ın tutuklanması ile sonuçlandı. Aydın kesimin vicdanını yaralayan bu olayın davasını bu kez yazar Emile Zola ele almıştı. Zola, 13.Ocak.1898’de, ilerde çok etkili bir Devlet adamı olacak Clemenceau’nun gazetesi “L’Aurore-Şafak”da yayınladığı “J’Accuse-İtham Ediyorum” başlıklı açık mektubunda Fransız Genel Kurmayını, Savunma Bakanlığının emri ile Esterhazy’i aklamakla suçluyordu. Bu dev yazarın ithamı tüm ülkede büyük bir yankı yarattı. Dreyfus olayı bireysel bir dava olmaktan çıkmış; Fransa, davanın saydam bir biçimde tekrar açılmasını isteyenlerle; ithamları, orduyu küçük düşürmek isteyen ülke düşmanlarının yaptığını, Yahudi koruyuculuğunun ulusal güvenlik ihlâli olduğunu ileri süren otoriteryen ulusalcılar olarak ikiye bölünmüş; Millet Meclisindeki parlamenterler birbirine girmişti. Ulusalcıların baskısı ile Hükûmet Emile Zola hakkında dava açmak zorunda kaldı. Buna karşı, Anatole France, Marcel Proust başta bir çok entelektüel’in dahil olduğu 3 bin kişinin imzasını taşıyan bir dilekçe ile Dreyfus davasının yeniden açılması talep edildi.

Emile Zola

Hemen iftira suçu ile yargılanmaya alınan Zola bir yıl hapis, 3.000 frank gibi o zaman için çok büyük miktarda para cezasına mahkûm edildi; parlak yazar kariyeri ile kazandığı Légion d’Honneur nişanı elinden alındı. Yargıtay’ın kararını beklemeden İngiltere’ye kaçtı. Fakat âdil yargı yanlısı entelektüeller bir kaç ay içinde baskın geldiler. Ağustos ayında, Binbaşı Henry sahtekârlık yaptığını itiraf ederek intiharı seçti. Esterhazy ülke dışına kaçtı. Haziran.1899’da iktidarı alan Cumhuriyetçi Sol René Waldeck-Rousseau Hükûmeti Dreyfus’u Şeytan Adasından getirerek yeniden yargılanmasını sağladı. Savaş Divanı Dreyfusu gene suçlu bulmuş; fakat Cumhurbaşkanı Emile Loubet onu affetmek suretiyle bir çözüme gitmiştir.

Yeniden yargılanma hakkını saklı tutan Dreyfus’un bu hakkı 1904’de tanındı. Sivil bir Yargıtay Temmuz.1906’da onun geçmiş tüm mahkûmiyet kararların bozdu. Millet Meclisi, 22.Temmuzda Dreyfus’un itibarını iade eden, orduya dönmesine olanak tanıyan bir yasa çıkardı. Orduya katıldığında Légion d’honneur nişanı ile ödüllendirilen Dreyfus binbaşı rütbesini aldıktan sonra kendi isteği ile yedeğe ayrılmış; I.Dünya Savaşına çağırılınca yarbay rütbesi ile hizmet görmüştür. Bu arada, Fransa’ya dönen Emile 1902 yılında evinde bacasının bezlerle tıkanması sebebiyle, 62 yaşında karbon monoksit zehirlenmesinden yaşama veda etti. Daha önce de ona karşı suikast girişimde bulunanlar yasal takibe uğradılarsa da bir şey kanıtlanamadı.

Dreyfus olayı, evrensel adalet karşısında Fransa Savaş Bakanlığının bir ayıbı olarak tarihe kaydedildi. Fransa’da 1905’de din ve devlet işlerinin daha belirleyici biçimde ayrılmasını düzenleyen yasal önlemler alınmasına neden oldu. Fakat, otoriteryen sağ ile liberal solu temsil eden toplumsal kesimler arasında polemik, çalkantı dinmemiş; antisemitizmin (Yahudi düşmanlığının) kökü henüz kazınamamıştı.