Venessa (Avanos)

Nevşehir’in 18 km.kuzeyinde olan Avanos’un antik dönemindeki adı ’Venessa’dır. Çok sayıda çanak çömlek atölyesi bulunan ilçede seramik yapım geleneği Hititlerden beri süregelmektedir. Kızılırmak’ın getirdiği kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru, Avanoslu seramik sanatçılarının elinde şekil almaktadır. Avanos yakınlarında Kızılırmak’ın hemen kenarındaki bir roma mezarlığında ele geçen mermerden lahit, Merkez Kapadokya Bölgesi’ nde bugüne kadar ele geçen tek lahit olması açısından ilginçtir. Lahit 1971 yılında tesadüfen ortaya çıkmıştır. 

Avanos’un bilinen tarihi ilk Bronz Çağı’ndan itibaren başlar. İtalyanların 1967’de başlattığı kazılarda ilk Bronz Çağdan Bizans Dönemi’ne kadar sürekli oturum yeri olduğunu gösteren 24 arkeolojik kat ortaya çıkarılmıştır.

J:C:Gardin ve P. Garelli; M.Ö 19.yüzyılların başlarına ait,Asurlular’ın (M.Ö.XIX.yüzyıl) ticaret yollarını incelerken, ticari sınırların İncesu, Aksaray, Konya, Bor, Niğde ve Ereğli bölgelerine kadar uzandığını, ayrıca Nenessa ve Waşhania’nın bu bölgenin sınırları içinde olduğunu gördüler. Bununla birlikte ele geçen tabletler, iki asurlu tüccarın Kaneş’ten (Kayseri - Kültepe) Buruşhattum’a (Acemhöyük) 4 günde gitmek için sürekli Waşhania, Nenessa ve Ullama’dan geçtiklerini yazmaktadır.1926’da da dilbilimci Emile Forrer, Boğazköy Hitit Kraliyet Arşivler’inde yaptığı araştırmalar sırasında bir tablette Zuwinasa şehrinin adına rastlamıştır.

N.Thierry’e göre, Nenessa ve Zu-Winasa, Venassa ve Avanos’a dönüşmüştür. Avanos, Osmanlı belgelerinde ise "Enes", "Evenez" olarak geçmektedir.

Bölge Hitit, Frig egemenliğinden sonra Kimmerler’in istilasına uğramış. M.Ö.332 yılında Büyük İskender’in komutanlarından Eumenes tarafından kurulmuş. Ancak Venessa’nın ilk kurulduğu yer hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Kent, M.S.17’lerde Romalılar tarafından vilayete dönüştürülmüştür.

Strabon’a göre, çok zengin ve gelişmiş bir kent görünümdedir. M.Ö.IV. - M.Ö. 1. yüzyıla kadar hayli erken bir kült olarak belirtilen ve rahiplerin krallar kadar etkili olduğu, emirlerinde çok sayıda esirler ve çok geniş bir arazi bulunduğu anlaşılan Zeus kültürünün merkezidir.Bu nedenle de Kapadokya bölgesinin en önemli üç şehrinden biridir. Çünkü Venessa’nın büyük rahibi, krallık hiyerarşisinin 3. büyük kişisiydi.(3000 köle ve talents "günümüz kuruna göre 500kg gümüşlük) bir geliri vardı.Venessa hakkında en ilginç bilgileri rahiplerin bıraktığı yazılarda buluyoruz. Örneğin; Nyssalı Gregoir (M.S 334-394), arkadaşı Adelpios’a yazdığı mektupta; Venessada geçtiği sırada Adelphios’un ona tahsis ettiği villa için teşekkür etmektedir. Villa, başkentin en lüks villalarındandır. Mektuptan anlaşıldığına göre, Venaessa çok gelişmiş bir şehirdir. Çok güzel bir şehitliği, meyve bahçeleri ve üzüm bağlarıyla çok kalite şarapları olan bir bölgedir. Nyssalı Gregoir’in bıraktığı bu mektup, Venessa’nın tarihi ile ilgili bilgi veren tek belgedir.