Avanos Genel Bilgi

İç Anadolu Bölgesi’nde, Nevşehir İline bağlı bir ilçe olan Avanos, kuzeyde Kozaklı, güneyde Nevşehir Merkez ilçe ve Ürgüp, batısında Hacıbektaş ve Gülşehir doğusunda da Kayseri ve Yozgat illeri ile çevrilidir. Avanos Kızılırmak Platosu üzerinde yer alır. Bu platoyu başta Damsa Çayı olmak üzere Kızılırmak’ı besleyen küçük akarsular sulamaktadır. Avanos sınırları içerisinde genişleyen Kızılırmak Vadisi küçük ve verimli ovalar meydana getirmiştir.

İl merkezine 17 km. uzaklıkta olup, yüzölçümü 1.045 km2.dir. İlçenin toplam nüfusu ise 55.315’tir. İlçede Karasal iklim hüküm sürmekte olup, yazlar sıcak ve kurak, kışlar sert, soğuk ve yağışlı geçer.

İlçenin ekonomisi tarım, turizm ve küçük sanayie dayalıdır. Yetiştirilen tarımsal ürünlerin başında buğday gelmekte olup, her çeşit tahıl ve meyve yetiştirilmektedir.Yamaçlarda ve eğimli arazilerde bağcılık yapılır. Geleneksel el sanatları halkın önemli geçim kaynaklarındandır.Günümüzde de geleneksel yöntemlerle uygulanan çanak-çömlek yapımı ve halıcılık ilçe ekonomisinde önemlidir. Çok sayıda çanak çömlek atölyesi bulunan ilçede seramik yapım geleneği Hititlerden beri süregelmektedir. Kızılırmak’ın getirdiği kırmızı toprak ve milden elde edilen seramik çamuru, Avanoslu seramik sanatçıları tarafından birer sanat eserine dönüştürülmektedir. Bu seramiklerin Avanos’un ekonomisinde büyük katkısı olmaktadır.

Yapı araç ve gereçleri, dokuma, un, tuğla-kiremit, şarap, meyve suyu fabrikaları ilçenin belli başlı sanayi kuruluşlarıdır. İlçenin Kapadokya turizmi yönünden önemli bir yeri vardır. İlçedeki turizm faaliyetleri ve turizme bağlı olarak gelişen oniks işlemeciliği son yıllarda giderek önem kazanmıştır.

Avanos’un bilinen tarihinin ilk Bronz Çağı’ndan itibaren başladığı; İtalyanların 1967’de başlattığı kazılarda ortaya çıkan 24 arkeolojik kattan anlaşılmaktadır. J:C:Gardin ve P. Garelli; M.Ö.XIX.yüzyılların başlarına ait, Asurlular’ın ticaret yollarını incelerken, ticari sınırların İncesu, Aksaray, Konya, Bor, Niğde ve Ereğli bölgelerine kadar uzandığını, ayrıca Nenessa ve Waşhania’nın bu bölgenin sınırları içinde olduğunu belirtmiştir.Bununla birlikte ele geçen tabletler, iki Asurlu tüccarın Kaneş’ten (Kayseri - Kültepe) Buruşhattum’a (Acemhöyük) 4 günde gitmek için sürekli Waşhania, Nenessa ve Ullama’dan geçtiklerini yazmaktadır.1926’da da dilbilimci Emile Forrer, Boğazköy Hitit Kraliyet Arşivlerinde yaptığı araştırmalar sırasında bir tablette Zuwinasa şehrinin adına rastlamıştır. N.Thierry’e göre, Nenessa ve Zu-Winasa, Venassa ve Avanos’a dönüşmüştür. Avanos, Osmanlı belgelerinde ise "Enes", "Evenez" olarak geçmektedir.

Antik Çağda adı Vanessa olan Avanos’ta ilk yerleşim Hititler tarafından yapılmıştır. Bununla birlikte, Avanos’un Sarılar kasabası yakınlarında Prof. H. Sever’in başkanlığındaki Zank Höyük’te yapılan arkeolojik kazılarda ele geçen kalıntı ve buluntular yöredeki yerleşimin Eski Tunç Çağı’na kadar uzandığını göstermiştir. Daha sonra yöreye Hititler yerleşmiş, onları Frigler, Kimmerler izlemiştir. Lydialılar ile Kimmerler bu yöre için mücadele etmişler, ardından Persler buraya hakim olmuş, Büyük İskender buradaki Pers hakimiyetine son vermiştir. İskender’in ölümünden sonra komutanlarından Eumenes tarafından Venessa kurulmuştur.

M.S.17’lerde Romalılar tarafından vilayete dönüştürülmüştür. M.Ö.IV. - M.Ö. 1. yüzyıla kadar hayli erken bir kült olarak belirtilen ve rahiplerin krallar kadar etkili olduğu, emirlerinde çok sayıda esirler ve çok geniş bir arazi bulunduğu anlaşılan Zeus kültürünün merkezidir. Bu nedenle de Kapadokya bölgesinin en önemli üç şehrinden biridir.

Bizans döneminde yörede, Hıristiyan yerleşimi yoğunluk kazanmıştır. Hıristiyanlar bu dönemde yer altı şehirlerinde ibadetlerini gizli olarak sürdürmüşlerdir.

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra buraya Türkmen boyları akınlar düzenlemiş ve bu boylardan bazıları da yöreye yerleşmişlerdir. Kapadokya Bölgesi Danişmendlilerden sonra 1175’ten itibaren tamamen Selçukluların eline geçmiştir. Selçuklu Devleti’nin 1308’de yıkılmasından sonra İlhanlılar, Eretnaoğulları, Kadı Burhanettin ve Karamanoğullarının hakimiyetine giren yöre, Yavuz Sultan Selim tarafından 1515’ de Osmanlı topraklarına katılmıştır.

Avanos 1838’de Nevşehir, 1853’te de Ürgüp’e bağlanmış, 1870’te Kırşehir Sancağına bağlı bir kaza konumuna getirilmiştir. Şemseddin Sami Kâmüsü’l Alâm’da Avanos’u “Ankara Vilayetinin Kırşehir Sancağına bağlı büyük bir köy” olarak tanımlamaktadır. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1954’te ilçe konumuna getirilmiştir.

İlçede eski eser olarak; Özkonak Yeraltı Şehri, Sarı Han, Alaeddin Camisi, Ulu Cami (Yeraltı Camisi), Üzümlü Kilise, Paşabağları ve Aziz Simeon Hücresi, Demirli (Selimpınarı) Köprüsü, Genezin Köprüsü, Çömlekçi Anıtı, Sivil Mimari Örnekleri bulunmaktadır. Ayrıca, Bayramhacılı Kaplıcası, Çorak İçmesi, Karakaya İçmesi, Zelve Vadisi ve Pembe Vadi ilçenin doğal güzellikleri arasındadır.

Kenthaber Kültür Kurulu

Fotoğraflar, www.avanos.org.tr adresinden ve Kenthaber fotoğraf arşivinden alınmıştır.