Bithynion, Claudiopolis (Bolu)

Bolu yöresindeki ilk antik kentin Bithynion olduğu bilinmekle birlikte, bu kentin, bugün Bolu Müzesinin bulunduğu tepe üstü alanda ya da, yöre halkının Eskihisar/Hisartepe dedikleri alanda mı yer aldığı kesinlik kazanamamıştır.

Bithynion’un, Bithynia krallarından I.Nikomedes (İÖ.280-260) ya da Ziaela (İÖ.260-228) döneminde kurulduğu sanılmaktadır. Bithynion sözcüğü Hellen dilinde “Bithynios yeri” anlamına gelmektedir. Claudiopolis de “Cladius kenti” anlamındadır.

Bithynion’a yerleşen halk Bithynia’nın yerlisi değil, Yunanistan’da Arkadia bölgesindeki Mantineia kentinden gelme göçmenlerdir. Bithynia kralları kendilerinden önceki karia kralı Mausolos’un yaptığı gibi, kendi ülkelerini Hellenleştirme politikasını izlemişlerdir. Bithynhlerden sonra, yöre Romalıların egemenliğine geçmiştir. C. Papirius Carbo, Domitianus, Hadrianus, İulia Domna, Caracalla, Macrinus, Elagabalus, İulia Paula, Severus Alexandres, Maximinus, Philip, Galianus’un bastırdığı paralara çok miktarda rastlanmakta olup, bunların bir kısmı müzelerde korunmaktadır.

Strabon’a göre, Bithynia’nın iç kısımlarında, Tieion’un üst tarafında kurulmuş olup, sığırlar için en mükemmel otlak olan ve Salanites peynirinin yapıldığı Salona etrafındaki toprakları da içine alan Bithynion ve aynı zamanda Bithynia’nın merkezi olan (Bithynion) ve çok geniş ve verimli olduğu halde, yazın sağlık için hiç de iyi olmayan bir ova tarafından çevrili bulunan Askania gölünün kenarında kurulmuş Nikeia da yer almaktadır.

Bithynion, Batısında Kieros/Prusias ad Hypium, doğusunda ise Paphlagonia yolu üzerindeki Krateia yer almaktadır.

MS.I. yüzyılda Bithynion ismi terk edildi. İmparator Claudius (41-54) kendi adına aynı yerde yeni bir şehir inşa ettirdi. Kalıntılardan anlaşıldığına göre bu şehir Bithynion’un kalıntıları üzerinde kurulmuştur.

Claudiopolis kenti, MS.2.yüzyılda tam bir Roma kenti özelliğine kavuşmuştur. Claudiopolis’in güneyinde Olympus Bithynicus Ala Dağ eteğindeki sıcak su banyoları da Plinius ile Traianus arasındaki bir mektuba konu olmuştur.

Plinus, “Claudiopolis’de bir dağın eteğinde bir hamam yeri kazıyorlar. Bu işler hakkında ne yapayım? Bana önerilerde bulunabilecek bir mimar gönderebilir misiniz?" diye mektup yazdığında Traianus da şu cevabı göndermiştir; “Siz yerinde bulunuyorsunuz. Kendiniz karar veriniz. Mimarlara gelince; Roma’da olan bizler onları Yunanistan’dan çağırıyoruz. Siz de o civarda bulunanlarından temin yoluna gidiniz".

Roma İmparatoru Hadrianus (117-138) da bu kente özel ilgi göstermiştir.

Claudiopolis, İmparator Hadrianus döneminde daha da gelişmiş bir kent olmuştur. İmparatorun gözdesi olan Antinous adlı bir delikanlının doğum yeridir.

Nitekim, Claudiopolis sikkelerinde Antinous’un profilden şekillendirilmiş portresine tesadüf edilmektedir. Sikkeler üzerinde görülen tapınağın cephesi sekiz sütunlu ve korint stilindedir.

F.K. Dörner ve S. Eyice’nin de ifade ettiği gibi Roma devrinden kalma bir kitabe ile bina kalıntıları ve heykeller şehrin tarihini aydınlatmaya yardımcı olmaktadır.

Fransız arkeologlarından G. Perrot, Bithynia’yı gezdiğinde, Prusias ad Hypium’da ilgi çekici bir kitabeye rastlanmıştır. Augusta, Tebai, Germanicus Sabien, Dionysios, Tiberius, Prusias, Megare, İulia, Hadrianus ve Antoninus gibi kabileler kitabede belirtilmektedir. Buradaki Prusias kabilesi haricindeki diğer bütün ahali yukarıda temas edildiği gibi Roma kökenlidir.

Prof. Dr. S. Eyice de, İlkçağ kenti ile ilgili şunları yazmaktadır:

“Bugün şehrin ortasında yükselen büyük tepe ise herhalde ilk yerleşmenin izlerini taşıyan yer olmalıdır. Bunun üstü, insan eli ile düzleştirilmiş olup, burasının bir höyük olduğuna da pek şüphe edilmez. Mortdman, 1854 de Bolu’ya geldiğinde bu tepe etrafında iri taşlardan yapılmış bir duvar ile tepenin üstünde ve tam ortada büyük ve uzun bir yapının temellerini görmüştür. O sırada bu kalıntı taş ocağı olarak kullanılmaktadır. Bolu’da her tarafta eski pek çok işlenmiş mimari parçalar görülür. Nitekim Vilayet Konağı’nın girişindeki sütunların başlıkları bile eski harabelerden devşirilmiş parçalardır...

Bolu’da ilkçağ nekropolünden bazı izler bulunmuştur. Fakat değerli ve önemli buluntular veren mezar odası Bolu’nun uzağında Hıdırlar yakınında meydana çıkarılmıştır. İstanbul-Ankara yolunun yapımı sırasında Bolu tepesinin yamacında bazı mimari parçaların Bithynium-Claudiopolis şehrinin tiyatrosunun kalıntıları olabileceği ileri sürülmüştür”.

Claudiopolis, Roma’nın dörtlü idare zamanında da önemini korumuştur. Nicomedia’nın doğu başkenti olarak seçilmesinin de bunda önemli rolü vardır.

Diocletianus zamanında Hıristiyanlık Bithynia’da kalıcı bir suretle yayılmaya başlamış, Romalılar bu din taraftarlarına eziyette bulunmuştur. Buna rağmen paganizm Hristıyanlık karşısında tutunamamış, kısa zamanda Bithynia’nın bir çok yerine kiliseler yapılmıştır.

Claudiopolis, Heracleia ve Prusias ad Hypium gibi merkezlerde de büyük kiliseler yapılmış, ancak bunların hiç biri günümüze kadar gelememiştir.

Bolu’da belirgin bir Roma dönemi yapılarına rastlanmamaktadır. Kentin Osmanlılar döneminde kuruluşu sırasında, bunların büyük bir kısmının tahrip edildiği sanılmaktadır. Yalnızca, temel kazılarından rastlantı sonucu Roma dönemine ait mimari yapı kalıntıları ile çeşitli buluntular çıkmaktadır.