Allionai

Bergama’nın 18 km kuzey doğusunda, Bergama-İvrindi karayolunun 25.km,sinde Allionai yerleşim alanı ile karşılaşılmıştır.

Yortanlı Barajının suları altında kalacak olan bu yerde Bergama Müzesinin 1997 yılında yapmış olduğu araştırmalar Roma köprüsünün çevresinde yoğunlaştırılmıştır. Bazı kalıntılarla karşılaşılınca da Trakya Üniversitesi öğretim üyelerinden Yrd.Doç.Dr.Ahmet Yaraş burada kazı çalışmalarına başlamıştır.

Başlangıçta ortaya çıkan kalıntıların kent mi, Asklepios kültü ile ilgili bir yerleşim mi, yoksa M.S II.yüzyılda yararlanılmış termal mi olduğu kesinlik kazanamamıştır. Allinoai antik bir kent olsaydı başta Strabon olmak üzere Pausanias ile Plinius gibi antik çağ tarihçilerinin buradan söz etmemeleri mümkün değildi. En azından buradaki bazı siyasi olaylardan söz edilirdi. Ayrıca kazılarda kent isminin geçtiği sikke veya stellere rastlanabilirdi. Ayrıca kazılarda antik kentlerin vazgeçilmez yönetim yapılarına ait izlerle karşılaşılırdı.

Allionai’nin Asklepios Sağlık Yurdu olduğunun düşünülmesi iddiası da yerinde değildir. Yunan mitolojisinde hekim tanrı olarak bilinen Asklepios’un en ünlü kült merkezleri Pergamon’da, Yunanistan’da Epidaros’da, Korinth’de ve Kos adasında bulunmaktadır.

Allionai’nin Bergama’ya yakınlığı göz önüne alındığında, birbirine çok yakın bir yerde iki asklepionun yapılmış olması da olanaksızdır. Ayrıca Allionai’de Pergamon’da olduğu gibi Asklepios Mabedi, Tiyatrosu, yuvarlak binası ve sunaklar bulunmamaktadır. Pergamon Asklepios kazılarında karşılaşılan adak taşları, idoller, cerrahi aletler ve hastaların tanrıya sundukları hediyelerden hiçbirisi Allionai’de bulunmamıştır. Burada bulunan ve Asklepios’un iddia edilen heykel başının tanrıya ait olup olmadığı da tartışmalıdır. Asklepios, Zeus, Poseidon, Satry ve Nehir Tanrılarının heykel ve büstlerinde eğer atribüleri bulunmuyorsa onları birbirlerinden ayırabilmek çok güçtür.

Allionai’nin ismine yalnızca Hadrianotheraili (Balıkesir) P.Aellius Aristides’in gezi notlarında rastlanmıştır. P.Aellius Aristides Roma Çağında yaşamış, hakkında yeterli bir bilgimiz olmayan bir kişidir. Burada kazı yapan Ahmet Yaraş, Onu Atina ve Pergamon’da öğrenim görmüş, deniz aşırı geziler yapmış ve sonra da Smyrna’ya yerleşmiş, hastalık hastası bir kişi olarak tanıtmaktadır.

P.Aellius Aristides, Hadrianotherai’den Pergamon’a gelirken yolda hastalanmış ve Allionai denilen yerdeki sıcak sudan yararlanarak sağlığına kavuştuğunu notlarında belirtmiştir.

Allionai’nin bulunduğu yerde Çaltıönü Köyü’nün güneyindeki vadide Bergama Müzesi 1994 yılında bir araştırma yapmıştır. Hisartepe’nin eteklerine kadar uzanan bu alanda başlayan bu kazılarda yöreye ışık tutabilecek verilere ulaşılamamıştır. Bunun üzerine Paşa Ilıcası Tesisleri, Ilıca yapısı ve M.S.II.Yüzyıla tarihlenen Roma köprüsünün bulunduğu yerde araştırmalar yoğunlaştırılmış ve bazı yerleşim izleriyle karşılaşılmıştır. Bunun üzerine Trakya Üniversitesi öğretim üyelerinden Yrd.Doç.Dr. Ahmet Yaraş’ın 2000 Yılında başlattığı kazılarda kuzeydoğu-güneybatı yönlerine uzanan duvar kalıntıları, mozaik döşemeler, tuğla zeminler, havuz, su kanalları, Geç Bizans dönemine tarihlenen mezarlar, pişmiş topraktan, camdan, kemikten yapılmış küçük buluntular ile metal objeler ortaya çıkarılmıştır.

Allionai’de yoğunlaşan kazılarda kuzey-güney, doğu-batı doğrultularında sütunlu iki cadde ile karşılaşılmıştır. Bunlardan kuzey-güney yönündeki caddenin 8 m. Genişliğinde, 35 m. Uzunluğunda; doğu-batı caddesinin ise 6 m. Genişliğinde, 21 m. Uzunluğunda olduğu görülmüştür. Ayrıca bu alana anıtsal bir kapı ile girilmektedir. Buradaki hamam ve diğer yapılarla birlikte 9706 m2’lik bir alanın yapılanmaya açık olduğu görülmüştür. Roma Dönemine tarihlenen bu kalıntıların altında daha eski çağlara ait yapıların olabileceği düşünülmüş ve çalışmalara bu yönde hız verilmiştir. Ne var ki Roma öncesi dönemlere ait kalıntı veya buluntularla karşılaşılamamıştır.

Ahmet Yaraş, kazı alanını daha da genişletmiş, İlya Çayına kadar uzanan 110 metrelik bir su kanalını ortaya çıkarmıştır. Stoa üzerinden akan yağmur sularının toplandığı ana kanalın, kenarlardaki ızgaralı daha küçük kanallara ayrıldığı görülmüştür. Burada son derece mükemmel yapılmış bir su dağıtım sistemi ile karşılaşılmıştır. Arazi eğimine uydurulan bu sistem ortadaki sütunlu cadde ve avluya açılan yapılarla bağlantılıdır.

Batı Anadolu’nun oldukça iyi korunmuş Eksedra tipindeki Nympheumlarından birisi burada ortaya çıkarılmıştır. Yaklaşık 8,50x10,50 metre ölçüsünde yarım daire planlı Nympheum oldukça görkemlidir. Cadde üzerindeki hamamın daha önceki tarihlere ait olduğu sanılmaktadır. Ahmet Yaraş, geç dönemlerde kapatılmış olan pencere ve girişlere işaret ederek, Propileion’un altındaki yarım tonoz örtülü geçidin Batı Anadolu’daki ilk alt geçit olma olasılığı üzerinde durmuştur.

Allionai’de ilerleyen kazıların doğu-batı doğrultusunda genişlemesinin sonucunda yeni yapı temelleri ile karşılaşılmıştır. Ana caddenin doğu ucunda 19x21 metre ölçüsünde bir kilisenin bulunması Allionai’de Erken Bizans Döneminde insanların yaşadığını göstermektedir. M.Ö.V-XII.Yüzyıllar arasında bölgenin yaşama açık olduğu, bu dönemlere ait mezarların bulunmasından anlaşılmaktadır. Kilise öncesi dönemlere ait kalıntıların olabileceği varsayımı üzerinde durulmuş ve çalışmalara bu yönde devam edilmişse de bunu kanıtlayacak kalıntılarla karşılaşılamamıştır.
Kuzey-güney, doğu-batı yönlerinde uzanan caddelerin her iki yanındaki sütunlu stoalar iki basamak üzerinde olup, düzgün postementleri olduğu da kenet izlerinden anlaşılmaktadır. Stoanın tabanı oldukça düzgün plak taşlardan ve sıkıştırılmış topraktandır. Buradaki birbirleriyle bağlantılı dükkanların, şarap imalathaneleri ve keramik atölyeleri olduğu anlaşılmıştır. Bunların yanı sıra son derece mükemmel kanalları olan latrinler de onları tamamlamıştır. Doğu-batı, kuzey-doğu doğrultusundaki caddelerin güney ve batı sınırlarını oluşturan evlerin kalıntıları ile açıldıkları küçük sokaklar da dikkati çekmektedir.

Allionai’de ortaya çıkarılan mimari yapıların yanı sıra iki erkek heykeli, iki kadın başı ve çeşitli büyüklüklerde heykel parçaları da ele geçmiştir. Buradaki en önemli buluntu hamam nişi içerisindeki 1,50 metre yüksekliğinde bir kadın heykelidir. İlk anda Aphrodite’ye ait olduğu sanılan bu heykelin bir benzeri İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nde bulunmaktadır. Gerçekte bu heykel bir Nymphe’ye aittir. Bu heykel Roma döneminde yapılmış bir Nymphe heykeli kopyası olup, Aphrodite ile ilgisi bulunmamaktadır.

Bunun yanı sıra ilerleyen kazılarda 2000’den fazla altın, gümüş, bronz sikkeler, çeşitli kandiller, pişmiş topraktan figürinler, çeşitli cam parçaları, keramikler de ele geçmiştir. Bunların arasında bozuk fırınlanmış ve atılmış örnekler ise Allionai’de keramik yapıldığına işaret etmektedir.