Gaziantep Sivil Mimari Örnekleri

Gaziantep’in kendine özgü sivil mimari yapıları bulunmaktadır. Güneydoğu Anadolu’daki sivil mimari örnekleri pek az ayrıntı ile burada da tekrarlanmıştır. Genellikle evler bahçe içerisinde olanlar ile birbirine bitişik olarak iki ayrı guruptadır. Bahçe içerisinde bulunan evler çoğunlukla yüksek duvarların arkasında dış yaşamdan soyutlanmış, içe dönük yapılardır.

Gaziantep evlerinin alt katları taşlık etrafında sıralanmış yemek odası, ocaklık (mutfak), hela ve haznalardan (kiler) meydana gelmiştir. Evlerdeki zemin katı çoğu kez Hayat olarak isimlendirilmiştir. Evlerin bazılarında mutfak ve depolar bahçenin bir köşesine yerleştirilmiştir. Sokağa yönelik olan evlerin ikinci katları konsollarla dışarıya taşırılmış ve buraya başoda denilen evin en önemli odası yerleştirilmiştir. Gaziantep’te bu tür konsol çıkıntılarına köşk ismi verilmiştir. Evlerin bazılarının dış yüzleri metallerle kaplanmıştır. Gaziantep evleri çoğunlukla iki katlı olmasına rağmen üç katlı olanlar da bulunmaktadır.

Gaziantep evlerinde yaşayanlar tüm yaşamlarını yaz aylarında hayatta geçirmektedirler. Bu yüzden de evin bu bölümüne daha fazla önem verilmiş olup, zemin renkli taşlarla bezenmiştir. Hayata girişi sağlayan bahçede çoğunlukla havuz, kenarlarında da çiçeklikler vardır. Hayatların altında çoğu evlerde hazna denilen mahzenlere yer verilmiştir. Bunlar daha çok uzun vadeli olarak yiyeceklerin bozulmadan saklanabileceği soğuk mekanlardır.

Hayattan üst katlara çıkan merdivenler bir sofada son bulmaktadır. Sofaya açılan odalarda yatma, oturma gibi yaşam sürdürülmektedir. Bu nedenle de odaların bir çok işlevi bulunmaktadır. Bu odalarda yatakların konduğu döşeklik, çeşitli kap ve kacağın yerleştirildiği kübbiye denilen dolap nişleri vardır. Ayrıca bu evlerin odalarında nacar denilen son derece güzel ağaç işçiliğine de yer verilmiştir.

Evlerin tavanları ahşap kalaslar üzerine yerleştirilmiştir. Bu tavanlara bazen boya ile çeşitli resimler yapılmıştır. Bitkisel motiflerin yanı sıra manzara resimlerine de yer verilmiştir.

Evlerin dışa bakan pencerelerinde mahremiyeti sağlamak için kafesler kullanılmıştır. Bununla beraber bütün pencerelerin üzerine içeriye ışık ve hava sağlayan kuştağaları yerleştirilmiştir. Bunlar aynı zamanda güvercin gibi kuşların barınaklarıdır. Gaziantep’te evlerin pencerelerinde burada yaşayanların dini görüşleri de yansıtılmıştır. Örneğin Müslüman olmayanların pencereleri haçvari şekildedir. Müslüman evlerinde ise dikdörtgen veya kare kafesli pencerelere yer verilmiştir.

Üst kat odaları daha çok yatak odası olarak kullanılmıştır. Evlerin üstü bazen düz toprak dam ile, bazen de kırma çatı ile örtülmüştür. Birçok evdeki toprak damlar daha sonra çatıya dönüştürülmüş ve üzerleri bardak denilen alaturka kiremitle kaplanmıştır. Çoğu kez çatının altındaki mekanlar havalandırmanın iyi yapılışından ötürü kiler olarak da kullanılmıştır.

Gaziantep evlerinin yapımında kıymık, minare kayası, havara taşı ve karataş denilen çeşitli yöresel taş cinsleri kullanılmıştır. Bu taşlar aynı zamanda kagir yapıların içerisini yaz aylarında serin, kış aylarında da sıcak tutma özelliği taşımaktadır. Gaziantep yöresinde taşın daha çok, ahşabın daha az oluşu yapılanmada etkili olmuş, ahşap evlerin yerini taş evler almıştır.

Kenthaber Kültür Kurulu