İstanbullu ve Deniz

Kübalı ihtiyar balıkçı Santiago’nun şansı bir türlü yâver gitmemiş, 84 gündür şöyle kocaman bir balık avlayamamıştı. Kendisini çok seven yardımcısı küçük Manolin bile işsizlikten başka bir balıkçının yanına kapılanmak zorunda kalmıştı. Vefakâr çocuk, bir fırsatını yakaladığı anda ihtiyar balıkçının hatırını sormaktan yine de geri kalmazdı. Santiago, umudunu kaybetmiyor, diğer balıkçıların istihzalarına aldırmıyor, nasıl olsa havanın açacağını, denizlerin durulacağını umuyor, bekliyor, bekliyordu. Bir gece, uykusunda engin, mavi denizlerin rüyasını görürken birden uyandı; bir daha da uyku tutmadı; gitti, Manolin’i uykusundan uyandırdı; onun yardımıyla kayığını denize indirdi, tek başına küreklere asıldı; kendini engin denizin ortasında buldu. Henüz tanyeri bile ağarmamıştı. İlk salladığı oltaya küçük bir yunus geldi, onu yakaladı, livara attı. Bu kez baş taraftaki olta titriyordu. Eğildi, baktı, oltaya takılan 5 kiloluk bir orkinostu. Bunca büyük zokaya, bu kadar sağlam misinaya gele gele orkinos mu gelecekti. Balığı çekmedi, bu büyük balıklara iyi bir yem olur diye düşündü, misinayı gevşetti. Artık tanyeri ağarıyordu. Bir anda sandal sarsıldı, orkinosu yiyen balık her halde büyük bir kılıç balığı olsa gerekti. Böylesine büyük bir balığı sandala almadan önce bir süre beklemeli, balığı yormalıydı. Güneş yükseliyordu. Ne var ki balık bir türlü yorulmamış, Santiago, balığı sandala çekeceğine, balık sandalı sürüklemeye başlamıştı. Bir an sandala konan minik kuşu hayran hayran seyretmeye başladı. Bu arada boş bulundu, balık oltayı şiddetle çekti; ihtiyar sandalın içine kapaklandı, kalın misina sol bileğini kesti, müthiş bir acı ile parmakları hiçbir şey hissetmez oldu. Yine de yılmadı, misinayı sağ bileğine doladı. O arada balık bir görünüp bir kayboluyordu. İçinden geçirdi: ‘’Ne güzel bir balık, ne yazık ki onu öldürmek zorundayım’’. Hiç acelesi yoktu, balık biraz daha yaşasındı; oltayı sandala sıkıca bağladı, evvelce tuttuğu yunusu kesti, dilimledi, yedi, bir güzel de uyku çekti.

Denize açıldığının üçüncü günü olmuştu. Balık hâlâ sandalın çevresinde debeleniyordu. Bir pundunu buldu, yüzeye çıktığında zıpkını balığa sapladı. Ne var ki balığın boyu, sandalından daha uzundu. Balığı sandala alamazdı. İpi solungaçlardan geçirdi, balığı boydan boya sandalın dış yanına, iskele yönüne bağladı. Ağırlığını sancak yönüne vererek dengeyi sağladı. Dönüş rotasını kerterizledi ve küreklere asıldı. Bilmiyordu ki, bir köpekbalığı bir saattir takipteydi. Nitekim köpekbalığı, sandalın yanına sokuldu, balıktan büyücek bir parça kopardı. Atik balıkçı bir zıpkın da ona sapladı; deniz kan içinde kaldı. Kan kokusu diğer köpekbalıklarını da çevreye topladı. Köpekbalığı sürüsü, zıpkınlamakla bitecek gibi değildi. İhtiyar balıkçının çabaları sonuç vermiyor, her bir köpekbalığı, bağlı kılıçbalığından birer parça koparıyordu. Sonunda balıktan kala kala sadece koca bir kılçık kaldı. Artık yapacak bir şey kalmamıştı. Yorgun ihtiyar, sandalı ustalıkla çevirdi, evine yönlendirdi. Evine gelebildi, bîtap halde yatağında derin bir uykuya daldı. Uyandığında başucunda Manolin vardı. Çocuğa gülümsedi; çok acı çekmiş, ama mücadeleci ruhu bir dirhem bile eksilmemişti.

Bunca yıl aradan sonra aynı zevki alarak tekrar okuduğum, Ernest Hemingway’in ‘’The Old Man and The Sea’’ – ‘’İhtiyar Adam ve Deniz’’ şaheserini sizler de okumuş, belki de Spencer Tracy’nin canlandırdığı filmini görmüş olmalısınız. Edebi şaheserin yanından bile geçemeyecek olan bu özeti, dilimin döndüğü kadar yazarak gençleri bu öyküyü okumaya özendirmek istedim.

Peki, bu öykünün ‘’İstanbullu ve Deniz’’ başlığı ile ne ilgisi var diyebilirsiniz. Öyküyü okurken niçin İstanbul’u ve İstanbulluyu düşündüm dersiniz? Galiba şundan: İstanbullu da denizlerini pisliğe teslim edip yitirdiğinde umudunu yitirmemiş, yeni ufuklara, Ayvalık’a, Bodrum’a, Marmaris’e, Datça’ya, Fethiye’ye yelken açmamış mı idi? Neden derseniz, İstanbullu demek biraz da denize âşık adam demektir. Bir sohbet esnasında ‘’Ben denizi olmayan yerde yaşamak istemem’’ deyince İstanbul’da yaşayan ama aslen Kayserili olan bir aziz dostum yüzüme hayretle bakakalmıştı. İçinden her halde ‘’Yılmaz abi de sapıtmaya başladı’’ diye geçirmiştir. Kendisi Ataköy’de oturduğu halde yanı başındaki denizin farkında değildi.

İstanbullu, deniz onu terk ettikçe denizin peşinden koştu. Bu gidişle daha da koşmaya devam edecek gibime geliyor.

Gençliğimizin dört bir yanı denizle çevrili İstanbul’u, bir mutluluk kenti idi. Cebimizde fazla paramız olmasa da yaz geldi mi o plaj senin, bu plaj benim gider, yüzmek için can atardık. İstanbul yakasında açıktan girilen Yenikapı, Samatya sahillerinden tutun, Yeşilköy, Florya, Menekşe plajları; Anadolu yakasında Salacak’dan başlayın, Caddebostan, Suadiye, Maltepe Süreyya, Pendik, Temenye plajları; Adalar’ın tüm plajları; Boğaziçi’nin yine açıktan girilen tüm kıyıları ve de Küçüksu, Yeniköy, Büyükdere, Altınkum plajları; daha sonra moda olan Karadeniz kıyısında Kilyos, Şile plajları, … velhâsıl İstanbul’un her sahili pırıl pırıl, tertemiz deniziyle zengin-fakir, genç-yaşlı, kadın-erkek, herkese mutluluk saçardı.

Gün geldi, İstanbul denizlerine pislikten girilemez oldu. Ama İstanbullu yılmadı; ver elini Kumburgaz. Günübirlik gidiş-geliş zorluğu ile ikincil evler, daireler boy göstermeye başladı. Bir zaman sonra kalite düştü, bölge müptezelleşti. İstanbullu Şarköy’ü keşfetti. Kısa zamanda Şarköy, İstanköy oldu. Çocuklarımız burada çok mutlu günler geçirdiler. Birçok arkadaşlıklar, aşka dönüştü; evliliklerle sonuçlandı. Şarköy, bu konuda çok velût bir belde oldu. Erdek, Ankara’da oturan İstanbullu deniz âşıklarının beldesiydi. Gel gelelim deniz kirliliği git gide Marmara’yı da esir almaya başlamıştı.

Artık Ege’ye açılımdan başka çare yoktu. Behramkale (Asos) keşfedildi. Tanrı rahmetini esirgemesin, ileri görüşlü Kaymakam Özer Türk, Burhaniye sahilinde, daha sonra Vali Özer Türk, Bodrum ve Datça’da organize ettiği kooperatif tesislerini yerli turizme kazandırdı. Bu güzel tesislerin ardından ikincil evler her beldeyi kanser hücreleri gibi sarmaya, yeşiller betona dönüşmeye başladı. Halikarnas Balıkçısı, rahmetli hocam Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat ve diğer dostlarının başlattığı ‘’Mavi Yolculuk’’ popüler oldu. Bu güzel geziler şimdi de devam ediyor ama ne çare ki güzelim koylar, bazı münasebetsiz tekne sahiplerinin sintine pislikleriyle kirleniyor; temiz denizi bulmak için epey zahmete girmek gerekiyor.

Şu an Yalıkavak’dayım. Ne yazık ki bu belde de kötü ve çıkarcı belediye başkanları elinde betonlaşıyor; güzelim mandalina bahçeleri elden çıkıyor; kimsenin kılı kıpırdamıyor. Geçen yıl yapılan kanalizasyon, eski fosseptik sistemini aratır hale geldi. Şu an, beldeyi tümüyle lâğım kokusu sarmış durumda. Proje hatası mıdır, işletme hatası mıdır, keşfedemedim. Bodrum yarımadasının diğer belde belediyeleri de kendi başlarına buyruk, sözüm ona imar hamlesi (!) hırsı içinde yarımadanın canına okumakla meşguller.

Şu sıralar çocukları oyalansın diye edindikleri cins köpekleri otoparklara bırakıp kaçan acımasız, ahlâksız kişiler, her yıl olduğu gibi bu yıl da ortaya çıktılar. Zavallı köpeklerin bir bu arabaya, bir şu arabaya koşturarak zalim sahiplerini aramalarına yürek dayanmıyor. Bir de kerli ferli gördüğümüz adamlar, Migros’da NTV Tarih, Tempo gibi dergilerin CD eklerini plastik kapları usûletle açarak aşırıyor, bu hırsızlıktan zevk alıyorlar. Biz enayiler de kontrol etmeden bu dergileri alıyoruz. Bunlar ne biçim insan, anlamak kabil değil. Sizin anlayacağınız artık buraların da suyu çıkmaya başladı.

Gün gelecek, pek yakında pek çok İstanbullu, buraları da taşraya teslim edecek, başka yerlere kaçacak. Ne var ki benim bildiğim İstanbullu, sandalında balığın kılçığı kalsa da denize olan sevgisinden ödün vermeyecek ve varlığını sürdürecek gibime geliyor.

Bakalım bundan sonraki rota nereyi gösterir. Bu aralar çok mu kötümserim acaba?

yerguvenc@gmail.com