Fatih Genel Bilgi

Marmara Bölgesi'nde, İstanbul İline bağlı bir ilçe olan Fatih, kuzeyinde Eyüp, doğusunda Haliç, güneyinde Eminönü ve Zeytinburnu, batısında da Bayrampaşa ilçeleri ile çevrilidir.

Fatih, İstanbul'un dördüncü tepesi üzerinde Haliç'e inen vadiler arasında yüksek bir plato konumundaki bir alanda kurulmuştur.

Fatih, Bizans ve Osmanlı döneminde dinsel özelliğini her zaman korumuştur. Bizans döneminde bugünkü Vatan Caddesi'nin bulunduğu yerde Lykos Deresi bulunuyordu ve bu derenin suları Marmara Denizi'ne dökülüyordu. Çevresi Bizans'ın sebze ihtiyacını karşılayan bahçe ve tarım alanı ile kaplı idi.

Yüzölçümü 13 km2 olup, 2000 Yılı Genel Nüfus Sayım sonuçlarına göre; toplam nüfusu 403.508'dir. 

İstanbul yerleşiminin yoğunlaştığı bir ilçe olmasından ötürü ekonomisi ticaret ve kısmen de turizme dayalıdır. Fatih'in önemli alışveriş merkezleri Aksaray, Fatih ve Fındıkzade'de olup, ilçe ekonomisinde katkı payı bulunmaktadır. Ayrıca ilçedeki konaklama tesisleri Millet Caddesi kenarında, eğlence mekânları ve restoranlar, çay bahçeleri i ise genellikle sahil yolu çevresinde yer almaktadır.

Fatih'teki ilk yerleşim Bizans döneminde başlamıştır. Byzantion'un nüfusunun artmasından ötürü yerleşim Constantinius surlarının dışına doğru genişlemiştir. Bugünkü Unkapanı-Yenikapı, Ayvansaray-Yedikule arasında kalan alanlarda IV. Ve V.yüzyıllarda yoğun bir yerleşme başlamıştır. Kaynaklardan öğrenildiğine göre; Constantinopolis'in nüfusu Roma'nın nüfusunu aşmıştır. Bunun üzerine İmparator II.Theodosius yeni yerleşmeleri de içerisine almak üzere 412 yılında Yedikule ile Ayvansaray arasında bugünkü surları yaptırmıştır. Fatih semti de bu yeni yapılan surların içerisinde kalmıştır. Ayrıca Ayvansaray ile Kasımpaşa arasına da Iustinianus döneminde bir köprü yapılmıştır. 

Bizans döneminde bu bölgede imparatorluğun önemli sarayları Arcadius Modestus'un sarnıçları, şehre su taşıyan Bozdoğan Kemeri, I.Iustinianus döneminde (527-565) önemli kiliseler yapılmıştır. Bunların başında Pantepoptes Manastırı (Eski İmaret Camisi), Pantokrator Manastır Kilisesi (Zeyrek Kilise Camisi), Pammakaristos Manastır Kilisesi (Fethiye Camisi), St.Theodosia Kilisesi (Gül Camisi)ve Khora Manastır Kilisesi (Kariye) gelmektedir. Bizans İstanbul'unun dokuzuncu bölgesi olarak kabul edilen bu bölgede Havarium Kilisesi yapılmış ve bunun altına da Bizans İmparatorları gömülmüştür. Fatih Camisi bu kilisenin bulunduğu alana yapılmıştır.

İstanbul'un fethinden sonra Fatih külliyesinin yapımı ile birlikte yöre Anadolu'dan ve Rumeli'den getirilenlerle önemli bir iskan bölgesi olmuştur. Yenişehir'den getirilenler Yenikapı'ya, Konya Aksarayı'ndan getirilenler Aksaray'a, Arnavutluktan getirilenler Silivrikapı'ya, Ermeniler Langa ve Kumkapı'ya, Eğriden getirilenler Eğrikapı'ya, Karaman'dan getirilenler Fatih Karaman'a, Tiri'den getirilenler Vefa'ya, Üsküp'ten getirilenler Cibali'ye, Kastamonulular Kazancı'ya, Trabzon'dan getirilenler Fener'e, Karamanlı Hıristiyan Türkler Yedikule civarına, Gelibolulular Tersane civarına, Konyalılar Fatih Küçükkaraman'a, Çarşamba'dan getirilenler Çarşamba'ya yerleştirilmişlerdi. Böylece ilçeye bağlı olan ünlü semt ve mahalleler yavaş yavaş oluşmaya başlamıştır. 

Bu dönemde güneybatıdaki Bayrampaşa Vadisine inen yamaçlarda Yeni Odalar denilen Yeniçeri Kışlaları yapılmış, bunu Osmanlı döneminde yapılan Atik Ali Paşa, Mihrimah Sultan, Mesih Mehmet Paşa, Nişancı Mehmet Paşa, Hırka-i Şerif gibi camiler izlemiştir. Bizans'ın son döneminde Ayasofya'nın yanında bulunan Patrikhane önce Fatih'teki Havarium Kilisesine, daha sonra da Fene'e taşınmıştır.

XVI.-XVIII. Yüzyıllarda önemli bir Osmanlı yerleşimi olan bölge, Fatih'ten Edirnekapı'ya, oradan Yedikule'ye, Marmara Denizi'ne kadar uzanan, Haliç'i de kapsayan geniş bir alana yayılmıştır. Bu arada İstanbul'un ilk gümrüğü de Karagümrük'te kurulmuştur. Haliç kıyılarında küçük imalathaneler, depolar ve ticarethaneler kurulmuştur. Cibali çevresinde ise gemi kalafat yerleri yoğunluk kazanmıştır. Kaptan paşalara ait o dönemde yapılmış köşkler günümüze değin ulaşmıştır. Ancak bu dönemlerde İstanbul'u yakan pek çok yangın bölgeye büyük zarar vermiş, bir çok yapının yok olmasına da neden olmuştur. Bunların başında Cibali (1718) ve Balat (1729) yangınları gelmektedir. 

Cumhuriyetin ilanından sonra İstanbul'un merkez ilçesi olan Fatih, 1928'de Fatih ve Eminönü olarak ikiye ayrılmıştır. Cumhuriyet döneminde Fatih'in Haliç kıyıları sanayi alanı olarak kabul edilmiş, 1950'lerde Vatan Caddesi’nin açılması, Sirkeci-Florya sahil yolunun yapılması sanayi kuruluşlarının burada daha da yoğunlaşmasına neden olmuştur. 1960'tan sonra kat mülkiyetinin çıkması, eski yapıların yıkılarak yerlerini apartmanların alması bölgeyi tarihi özelliğinden büyük ölçüde uzaklaştırmıştır.

İlçede günümüze gelebilen tarihi eserler arasında; II.Theododsius Surları, Blahernai Sarayı, Tekfur Sarayı ve Anemas Zindanları, Aetius Sarnıcı (Vefa Stadı), Hagios Mokios Sarnıcı (Altımermer), Marcianus Anıtı (Kıztaşı), Cerrahpaşa’da Arcadius Anıtının kaidesi, St.Andrew Kilisesi (Kocamustafa Paşa Camisi), Gastria Manastır Kilisesi (Sancaktar Hayrettin Mescidi), Manastır Mescidi, Lips Manastır Kilisesi (Fenari İsa Camisi), Pantokrator Kilisesi (Zeyrek Kilise Camisi), Panrepeptos Kilisesi (Eski İmaret Camisi), St.John the Baptist Kilisesi (Hirami Ahmet Paşa Mescidi), Pammakaristos Kilisesi (Fethiye Camisi), Manuel Manastır Kilisesi (Kefeli Mescit), Khora Manastır Kilisesi (Kariye), St.Peter and Mark Kilisesi (Atik Mustafa Paşa Camisi), St.Theodosia Kilisesi (Gül Camisi), Fatih Cami ve Külliyesi (XV.yüzyıl), günümüze gelen yapı 1766'da yenilenmiştir.

Amcazade Hüseyin Paşa Külliyesi (1702), Balâ Camisi (1463), Balat Camisi (1562), Bali Paşa Camisi (1504), Bezmialem Valide Sultan Camisi (1843), Cerrahpaşa Camisi (1593), Davutpaşa Camisi (1498), Dülgerzade Camisi (1482), Edirnekapı Mihrimah Sultan Camisi (1562-1565), Haseki Külliyesi (1539), Hekimoğlu Ali Paşa Camisi (1147), Hürrem Çavuş Camisi (1560), Hırka-i Şerif Camisi (1851), İbrahim Paşa Camisi (1551), Kumrulu Mescit (XV.yüzyıl), Mesih Paşa Camisi (1585), Murat Paşa Camisi (1465-1471), Ramazan Efendi Camisi (1585), Yavuz Sultan Selim Camisi (1522), Sultan Selim Medresesi (XVI.yüzyıl), Takkeci Mescidi (1593), Topkapı Ahmet Paşa Camisi (1558), Pertevniyal Valide Sultan Camisi (1871), Bayrampaşa Külliyesi (XVII.yüzyıl), Zincirlikuryu Camisi (XVI.yüzyıl başı), Hüsrev Paşa Türbesi (1542), Yavuz Sultan Selim Türbesi (1522) vardır. Ayrıca ilçede Türk sivil mimari örneklerinden evler bulunmaktadır.