Aydin Genel Bilgi

Aydın Havadan Bir Görünüm

Ege Bölgesi’nde İl merkezi olan Aydın, doğusunda Denizli, batısında Ege Denizi, kuzeyinde İzmir ve Manisa, güneyinde de Muğla illeriyle çevrilidir.

İl topraklarının büyük bölümünü dağlık alanlar oluşturur. Batı kesimindeki Akdağ’ın 1891 m.ye erişen Aktaş Tepesi ilin en yüksek noktasıdır. Aydın, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile çevreli Büyük Menderes Havzası üzerinde 8.007 km2’lik bir alan üzerine kuruludur. Kuzey kesimde, Aydın Dağları doğal sınır oluşturur. İlin güney kesimini, Menteşe Dağları olarak tanınan dağlık alanlar engebelendirir. Bu alandaki başlıca yüksek kesimler Karıncalı ve Madranbaba Dağlarıdır. Alçak düzlükler İlin özellikle orta ve batı kesiminde geniş alanlar kaplar. Bu düzlükler, Büyük Menderes Irmağının taşıdığı alüvyonların yığılmasıyla oluşan Büyük Menderes Ovası adıyla anılır. Bu düzlüklerin bazı bölümleri Aydın Ovası, Koçarlı Ovası, Söke Ovası ve Balat Ovası gibi isimlerle tanınmıştır.

Aydın'dan Bir Görünüm

Büyük Menderes Ovası kuzeyde ve güneyde kırık fay çizgileriyle sınırlanmış etkin bir deprem alanı üzerinde yer alır. Dağların genellikle kıyıya koşut oluşu, çok girintili çıkıntılı bir kıyı oluşmasına neden olmuştur. Söke Ovasının denize ulaştığı ve Büyük Menderes Deltasının bulunduğu kıyı şeridi oldukça uzun, düz ve sığdır. Dilek Yarımadası ve yarımadanın güneyinde yer alan Büyük Menderes Deltası, Kuşadası ve Söke ilçelerinin sınırları içinde yer almaktadır. Dilek Yarımadası, güneyinde yer alan Büyük Menderes Deltasının oluşum sürecinde bir çok lagün ve bataklığı bünyesinde barındıran sulak alanlar zengin bir flora ve faunaya sahiptir. “Bafa Gölü” İl’in en büyük gölü olup, Büyük Menderes Deltasının güney doğusundadır. Bu göl, ülkemizdeki sulak alanlardan biri olan Büyük Menderes Deltasının jeomorfolojik gelişimi sonucunda Ege Denizi’nin bir koyu iken göl halini almıştır. Göl çevresi bitki örtüsü, ılgınlardan, zeytinliklerden ve çam ormanlarından meydana gelir. Gölde irili ufaklı adalar mevcuttur. Tabiat Parkı ilan edilen Bafa Gölü, Büyük Menderes Deltasının sahip olduğu ekosistem özelliklerini bünyesinde barındırmakta ve nesli tehlike altında bulunan bir çok kuş türüne çoğalma ve kışlama ortamı yaratmaktadır.

Bafa Gölü'nden Bir Görünüm

Vadi tabanı yer yer genişleyip daralarak doğu-batı doğrultusunda uzanan 584 km uzunluğundaki Büyük Menderes Nehrinin Aydın sınırları içindeki uzunluğu 281 km.dir. Nehrin yüzyıllardır taşıdığı alüvyonlar Aydın ovasını zenginleştirerek Batı Anadolu’nun en geniş düzlüğü haline getirmiştir. Güneyden Büyük Menderes’e karışan Dandalas Çayı, Akçay ve Çine Çayı’nın vadi tabanlarında da ikinci derecede büyük ova düzlükleri yer alır. Bunlar içinde; Bozdoğan-Nazilli karayolunun doğusunda Çerkez Ovası, Çine Çayı orta yatağında Çine Ovası, Çine Çayına dökülen Karpuzlu Çayı çevresinde Karpuzlu Ovası belli başlı ovalarıdır. Akarsu vadileri dışında Samsun Dağlarının batısında bir ay şeklinde denize doğru açılan Davutlar Platformu Aydın’ın en önemli düzlüğüdür.

Yüzölçümü 8.007 km2 olup, deniz seviyesinden 65 m. Yüksekliktedir. İlin 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre; toplam nüfusu 950.757 kişidir.

Didim Apollon Mabedi

İlin ekonomisi tarıma dayalıdır. Çalışan nüfusun ortalama %70’i tarım sektöründe çalışır. Tarıma elverişli toprakların yarıdan çoğu meyveciliğe, % 40’ı tarla tarımına geri kalanı da sebzecilik ve bağcılığa ayrılmıştır. İhracata yönelik ürünler ağırlıktadır. Meyveciliğe ayrılan alanların büyük bölümünde zeytin, arta kalanında incir yetiştirilir. Tarla olarak kullanılan toprakların büyük çoğunluğunda pamuk ve tütün başta olmak üzere, sanayi bitkileri ekilmektedir. Türkiye genelinde incir üretiminde birinci, pamuk ve zeytin üretiminde ikinci, tütün üretiminde dokuzuncu il durumundadır. Hayvancılık bitkisel üretimden sonra gelmektedir. Sütçülük, tavukçuluk ve arıcılık dışında hayvancılık önemli derecede değildir. İmalat sanayisi, incir, pamuk zeytin gibi ürünleri işleyen sektörler gelişmiştir. 1950’lerden sonra Kemer Hidroelektrik Santralinin hizmete girmesi ile tüketim malları ve inşaat malzemeleri sanayiinde yatırımlar gerçekleşmiştir.  XIX.yüzyılın ikinci yarısında Aydın ilinin ekonomik yapısının gelişmesi, Aydın-İzmir demiryolunun yapılmasıyla başlamıştır. Amerikan iç savaşının başlamasıyla İngiliz tekstil sanayisinin pamuk ihtiyacını karşılamak için pazar arayışları Batı Anadolu’yu ve Aydın-İzmir demiryolunu gündeme getirmiştir. 1853 yılında Robert Wilkin adli bir İngiliz işadamının başlattığı demiryolu inşaatı ile ilgili girişimler sonuç vermiş ve Aydın demiryolu şirketi tarafından 7 Haziran 1866’ da 133 km.lik Aydın-İzmir demiryolu işletmeye açılmıştır. Bu modern ulaşım hattı, Menderes Vadisi için yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur.

Afrodisias Antik Tiyatrosu

1890 Salnamesi’nden, Aydın’da beyaz ve renkli ipek ile bezlerin dokunduğu öğrenilmektedir. Özellikle Karacasu’da yöreye özgü dokumalar, Nazilli’de peştamal, havlu, battaniye, ipek gömleklik, astarlık bez, Bozdoğan ve köylerinde kıldan çorap, çul, torba, heybe dokunuyordu.

Yeni Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu yıllarda , kalkınma ve sanayileşme hareketlerini başlatmak için 17 Şubat – 4 Mart 1923 de İzmir İktisat Kongresi toplanmıştır. Kongrede alınan kararlar doğrultusunda, öncelikle özel sektörün yetersiz olduğu alanlardaki açığın devlet tarafından giderilmesi benimsenmiştir. İzmir İktisat Kongresi ve Cumhuriyetin ilanıyla ülkemiz ekonomik yapılanmada yenilenme sürecine girmiştir. Bu çerçevede, bölgede üretilen incir, pamuk, zeytin, tütün gibi tarım ürünleri Aydın ve Nazilli’de toplanmış, İzmir’de ayıklanmış, tasnif ambalaj edilmiştir. Dolayısıyla bu işlemlerin yapıldığı sanayi dalları İzmir de gelişmiş, Aydın’daki imalathaneler ise genellikle iç tüketime yönelik olarak, tarım ürünleri işleyen gıda, dokuma, sabun, tarım araçları üretiminde faaliyet göstermişlerdir. 1930’lu yıllarda birinci beş yıllık sanayileşme planı hazırlanmış ve bu plan doğrultusunda, Aydın Nazilli’ de 1937 yılında faaliyete geçen Nazilli Basma fabrikası kurulmuştur. Atatürk tarafından işletmeye açılan fabrika, Aydın sanayiinin temel taşlarından birini oluşturmuştur.

Milet Antik Kentinden Bir Görünüm

1960 yıllar dokuma alanında özel sektör girişimciliğinin arttığı yıllar olmuştur. 1970’li yılların ortalarında Söktaş ve Nazilli İplik fabrikalarının kurulması ile Aydın büyük ölçekli dokuma tesislerine ulaşmıştır. Aydın imalat sanayiinde 1960 sonrası önemli gelişme gösteren bir sanayi kolu da gıda sanayiidir. İmalat sanayiinde gıda sanayii içinde zeytin isletmeciliğinin yan sanayii durumunda olan sabun imalatı büyük gelişme göstermiştir.

Aydın’ın ne zaman kurulduğu kesinlik kazanmamakla birlikte Polopennesos Yarımadası’ndan gelen Argos’lar tarafından kurulduğu iddia edilmektedir. Bunun yanı sıra Trakia ve İllirya’dan gelen göçmenlerin de Aydın’ı kurduğu söylenmektedir. Mitolojiye göre de kenti Tralle isimli bir amazon kurmuştur. Strabon “Şehrin Argos’lularla Tralli’ler tarafından kurulduğu için Tralles” ismini aldığını belirtmiştir. Pilinius da bunu doğrulayarak Tralleis sözcüğünün Trak kökenli olduğunu ileri sürmüştür. Ksenophon’un Anabasis isimli eserinde, Lydia Satraplığına bağlı kent olarak geçmiştir. Bunun ardından Karia Satraplığına bağlanmış, M.Ö.400’de Sparta Kralı Thibron burasını ele geçirmek istemiş, ancak başarılı olamamıştır.

Traianus Su Kemeri

M.Ö.334’de Anadolu’ya gelen Büyük İskender’e karşı diğer kentlerin yaptığı gibi karşı koymamıştır. İskender’in ölümünden sonra M.Ö.313’de I.Antiogonos’un eline geçmiştir. Bundan sonra M.Ö.301’de Lysimachos, M.Ö.281’de Seleukoslar buraya egemen olmuşlardır. M.Ö.190’da Seleukos Kralı Antiochos’un Roma’ya yenilmesi üzerine yapılan Apameia barışından sonra (M.Ö.188) Romalı’lar tarafından kendilerine yardım edilişinden dolayı Bergama Kralı Eumenes’e verilmiştir. Bunu izleyen yıllarda yöre, Bergama krallarının yardımıyla kültürel anlamda parlak bir dönem yaşamaya başlamıştır. M.Ö.135’de Bergama’nın son Kralı III.Attalos’un vasiyetiyle Roma’ya bırakılmıştır. M.Ö.27’de İmparator Augustos zamanında (M.Ö.27-M.S.14.yy) rastlayan bir deprem kenti tamamen yıkmıştır. Augustos’un sağladığı parasal yardımlarla kent yeniden yapılmış ve imparatorun şehri anlamına gelen “Kaisareiara” ismi verilmiştir. Ancak bu isim M.S.I.yüzyılın sonlarına doğru terk edilerek yeniden Tralleis olmuştur. İmparator Hadrianus (M.S.117-188) M.S.129’da doğu seyahatine çıktığında burayı ziyaret etmiş, bu arada Mısır’dan getirmiş olduğu tahıl ürünlerini Tralleis’e bağışlamıştır. Roma’nın ikiye ayrılışından sonra Doğu Roma İmparatorluğu toprakları içerisinde kalmıştır. Bizans’lılar zamanında önemli bir piskoposluk merkezi olmuştur.

Ramazan Bey Camii

Malazgirt Savaşı’ndan (1071) sonra Selçuklular Anadolu’ya yayılırken Aydın ve çevresi bir süre Çaka Bey’in egemenliği altına girmiştir.XI.yüzyılın sonlarında I.Haçlı seferinden ötürü Batı Anadolu yeniden Bizans hakimiyeti altına girmiştir. Bunu izleyen 200 yıl boyunca yöre Bizanslılarla Türkler arasında sürekli el değiştirmiştir.1171-1270 yıllarındaki Selçuklu egemenliğini 1270-1307 yıllarında Menteşeoğulları dönemi izlemiştir. Bu dönemde güzel Hisar ismiyle anılan Aydın’a XIII.yüzyıl sonlarında Aydınoğulları egemen olmuş (1307-1390) bu yüzden de kente Aydın ismi yakıştırılmıştır. XIV.yüzyılda Sultan I.Beyazıt’ın Anadolu Beylikleri üzerine yaptığı seferler sırasında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Osmanlı döneminde Aydın, Anadolu eyaletine bağlı bir sancaktı. Sultan II.Mahmud döneminde yönetimde yapılan değişiklikle müşirlik durumuna getirilmiş, Tanzimattan sonra da 1867’de vilayet olmuştur.

I.Dünya Savaşı sonrasında ilin bazı bölümleri İtalyan, bazı bölümleri ile Aydın kent merkezi Yunan işgaline uğramıştır. Yörede Tanzimattan itibaren yaygın olan zeybeklik geleneği bu işgale karşı direnmiştir. Aydın’da ilk ulusal birliği kuran Yörük Ali Efe çetesi yörede Yunanlılara karşı gerilla savaşı vermiştir. Milli Mücadele sırasında da Yörük Ali Efe çetesinin büyük yararlılıkları görülmüştür. Sonraki yıllarda düzenli ordular kurulurken burada da Batı Cephesi Komutanlığı oluşturulmuştur. 25 Mayıs 1919-7 Eylül 1922 yılları arasında 40 aya yakın süren işgalden sonra ve Kurtuluş Savaşının kazanılmasıyla birlikte 1923 yılında vilayet olmuştur.

Davutlar Kaplıcası

Aydın yöresinde Akharaka, Alinda (Karpuzlu), Amyzon, Anaia, Aphrodisias, Apollonis, Arpasa, Brioula, Didiyma (Didim), Gerga, Gordion Teiklos, Karoura, Magnesia, Maindros Magnesiası, Miletos (Milet), Myous (Myes), Neapolis, Orthesia, Plarasa, Piriene, ve Trapezopolis antik kentleri bulunmaktadır.

Aydın’da, XIV.yüzyılda yapılmış Alihan Baba Türbesi (Alihan Kümbeti), Üveyz Paşa Camisi (1568), Cihanoğlu Camisi ve Külliyesi (1756), Hasan Çelebi Camisi (1885), Ramazan Paşa Camisi (1594), Ahmet Paşa Camisi (Kırmızı Minareli Cami) (1659), Süleyman Bey Camisi (1863) ve Nasuh Paşa Külliyesi (1708), Hacı Ömer Dede Mescidi, Fatma Hanım Sıbyan Mektebi ve Sebili, Bey Hamamı (Cemal Bey Hamamı), Zincirli Han belli başlı Türk dönemi yapılarıdır.

Kenthaber Kültür Kurulu