Hagios Andreas Manastırı

(Koca Mustafa Paşa Camii)

Kocamustafapaşa'dadır. Bugünkü caminin yerinde VI.Yüzyılda yapıldığı sanılan ve Havarilerden Hagios Andreas'a adanmış bir manastır bulunuyordu. Bu devre ait bazı sütun başlıklarından başka bir mimari parça günümüze gelmemiştir.

İkonaklazma akımı sırasında 20 Kasım 766'da idam edilen Giritli aziz Hosios Andreas'ın rölikleri daha sonra buraya getirildiği için Bizans halkı tarafından burası "Hosios Andreas en te Krisei" olarak adlandırılmıştır. 

Bu manastır İkonaklast devirde büyük tahrip görmüş olup I.Basileus (867-886) zamanında büyük bir onarım geçirmiştir. Latin istilasında yağma edilen bu manastırı Haçlıların Bizansı terk etmelerinden bir müddet sonra VIII. Mihael Palaiologos'un (1261-1282) yeğeni ve Protovestiarios İoannes'in eşi Prenses Teodora adeta yeniden yaptırırcasına birtakım ilavelerle tamir ettirmiştir. Bu manastırı Bizansın bir kültür merkezi haline getiren Teodora yaşamının son yıllarını burada geçirmiş, çok hürmet gösterdiği Patrik Arsenios ölünce onu buraya gömdürdüğü gene kendisi de 1300'de öldüğünde buraya gömülmüştür. Kısa bir müddet sonra II. Andronikos Palaiologos (1282-1328)'un kısı Sırp Kralı Uroş Milutin'in eşi Simonida da buraya gömülmüştür.

Bugünkü Koca Mustafa Paşa Camii'nin esasını bu tamir oluşturmaktadır. Manastırın kilisesi Bizans mimarisinin dehlizli tip plan şemasındadır. Üç kubbeli bir narteksden esas mekana geçilmektedir. Ortada dört payeye dayanan ve dört kemere oturan bir kubbe bulunmaktadır. Bu kemerlerden doğudaki ileriye doğru ,bema kısmını bir beşik tonozla örterek uzanır. Diğer üçü pencerelerle dışarıya açılan bir tympanon duvarı ile kapatılmıştı. Bina camiye çevrildikten sonra bu tympanon duvarlarından kuzey ve güneyindekiler kaldırılarak buraya yarım kubbe yapılmıştır. Bu kubbeli orta mekanı üç taraftan tonozlu dehlizler sarmaktadır. Ana apsisin iki yanında iki küçük hücrenin müstakil apsisleri bulunmaktadır. Apsis yarım kubbesi Osmanlı devrinde mihrabın buraya yerleştirilmesi zaruretinden değişikliğe uğramış, buradaki iki sütun kesilmiş, yanlardaki dehlizlerin tonozları kaldırılmış ve üzerlerine yarım kubbeler yapılarak yan mekanların orta bölümle birleşmesi sağlanmıştır.

Fetihten bir müddet sonra Vezir Koca Mustafa Paşa tarafından 1486'da camiye çevrilmiş ve 1491'e kadarda içeride tadilatlar yapılmıştır. Daha sonraki devirlerde burası bir külliye durumuna getirilip çeşitli ilavelerle günümüze gelmiştir.

Kenthaber Kültür Kurulu