Asdvadzadzin Ermeni Kilisesi
Kumkapı'da Şarapnel Sokağındadır. Patriklik Katedrali olarak da isimlendirilir. Yazılı kaynaklara göre 1641'de bu makam Samatya'dan buraya geçmiştir. Fetihden sonra İstanbul'a gelen Ermenilere verilen birkaç Bizans kilisesinden biridir. Kelime anlamı "Tanrıyı karnında taşıyan kadın " yani Meryem'dir.
Mayıs 1645'deki yangınında harap olan kilise Rahip Boğos'un liderliğinde tamir edilir. 1718'de tekrar bir yangın geçirir ve Patrikhane ile birlikte çok büyük hasar görür. Kudüs Patriği Kirkor Şirvanlı ve İstanbul patriği Hovhannes Peğişetsi'nin ortak çabaları ile Hassa mimarları Serkis Kalfa ve Melidon Araboğlu'nun yönetiminde ikibuçuk ay gibi çok kısa bir sürede onarılarak 13 Aralık 1719'da tekrar ibadete açılır. Bundan sonra da Ana Ermeni kilisesi olarak İstanbul'daki yerini alır.
1762 yangınında avlusundaki Küdüs Patrikliği Vekâlethanesi olan yapı ile tekrar yanar. Bina bu sefer Patrik II. Hagop'un Sadrazam Koca Ragıp Paşa'dan sağladığı destek ile yeniden oanrılır. Bu onarım sırasında kiliseye bitişik ikinci bir bina inşa edilir. 1819'da Hassa Mimarı Hovannes Serveryan'ın yönetiminde yeni baştan elden geçirilir ve 19 Şubat 1820'de inşaat tamamlanır. Yangınların peşini bırakmadığı mabet bu kez 16 Ağustos 1825'daki büyük Hocapaşa yangınında kilise, patrikhane ve Kudüs Vekâlet binaları yanar. Sultan II. Mahmud'un 2 Şubat 1828 tarihli fermanı ile Kirkor Balyan ve Karabet Devletyanın projeleri doğrultusunda büyük bir onarım geçirerek birkaç ilave daha yapılır. Bu inşaatta üç büyük, üç küçük kilisenin tamirlerinden başka fakir çocuklar için bir derslik ve yangına karşı bir havuz, tulumbacılar için de oda yapılır. 18 Ocak 1845'deki fermanla yeniden bir onarım geçiren kompleksin ana girişine bir çan kulesi ilave edilir.
Ana kilise binası üç nefli bazilika tipinde bir plâna sahiptir. Orta nefin üzeri beşik tonoz,ana mekandan biraz yüksek olan yan neflerin üzeri tek meyilli çatı ile örtülüdür. İçeriye giriş çan kulesinin altındaki büyük kapıdandır. Narteks'in güney-batı köşesinde Patrik II. Varjabedyan'ın mezarı bulunur. Kuzey nefindeki bir kapı Surp Haç kilisesine giden koridora açılır. Katedralin ana sunağının iki yanında küçük sunaklar bulunur. Bu kısımda hazine odasına ve küçük şapele açılan geçitler vardır. Bi kompleksin içindeki Surp Harutyan şapeli de üstü tonozla örtülü bir bazilika planına sahiptir. Üç ayrı yönde kapısı olan bu şapelin girişinde Harutyan Amira Bezciyan'ın mezarı ve bronz büstü vardır. Mezarın hemen yanındaki merdivenlerden şapelin altındaki Surp Teodoros ayazmasına inilir.
1677'de kilisenin yakınında ve onun kontrolünde bir basımevi kurulduğunu ve çok sayıda kitap basıldığını yazılı kaynaklardan öğrenmekteyiz.
Kenthaber Kültür Kurulu
